Een zwaartekrachtsfundament, meestal gewoon een gewichts- of blokfundatie genoemd, kan worden gebruikt op plekken waar de bodem de kans op verzakkingen klein maakt. In feite is het gewoon een overmaats blok beton waarop de hele mast wordt vastgeschroefd.

Een zwaartekrachtsfundament is eigenlijk gewoon een groot zwaar betonblokOp zandbodems in grote delen van België, oostelijk Nederland en in grote delen van Frankrijk, Duitsland en Denemarken is verzakking nauwelijks aan de orde. Daar kan bij kleine en middelgrote masten worden volstaan met een zware betonnen plaat waarop de hele mast gewoon wordt vastgeschroefd. Zo'n blok is meestal onder de grond verborgen en het enige zichtbare zijn de vier zogeheten stiepjes waarop het mastlichaam met een stel flinke ankerbouten wordt opgeschroefd. Het gewicht van het blok zorgt dan voor de benodigde stevigheid.

Blokfundatie was tot in de jaren 60 dominant als fundament. Men groef een gat, pompte het water tijdelijk weg, schoffelde de grond vlak, vlocht wat wapening aan elkaar en goot er een flinke hoeveelheid beton in waaruit de uiteinden van zware bouten op de juiste plek omhoog staken. Na een poosje drogen was het klaar. Kleine mastposities hadden soms vier losse betonblokken (onder elke poot eentje), maar grotere en zwaardere masten en in het bijzonder hoekmasten hebben een dikkere plaat die vaak uit één stuk bestaat.

Een kwestie van gewicht

Fundatie met een grondplaat vertrouwt op massa. Het aanzienlijke gewicht van de bodemplaat diep in de grond, plus de aarde die er bovenop ligt, zorgt ervoor dat de mast nergens heen gaat. Samen met het gewicht van de hoogspanningsmast zelf is het een stevige fundatie. Dertig of veertig ton beton voor een middelgrote mast is geen uitzondering. Daar komt het gewicht van de teruggeschepte aarde letterlijk nog bovenop. Voor dit type fundament maakt het weinig uit of er een vakwerkmast of een buismast bovenop staat. Bij een buismast wordt één grote stiep met een ring bouten in het midden gebruikt in plaats van vier stuks in een vierkant.

Zwaartekrachtsfundament dat niet zwaar genoeg bleek en nu extra wordt verzwaard

Fundamenten zijn niet de meest fotogenieke delen van een hoogspanningslijn, maar gelukkig zijn er altijd wel ergens werkzaamheden waarbij soms ook het fundament onder handen wordt genomen. Deze hoogspanningsmast krijgt zwaardere draden en daarom moest ook het fundament worden versterkt. We zien een vlakke betonplaat met erbovenop een raster in de vorm van een kardinaalsteken (#) waar de vier stiepjes op staan. Foto door Tom Börger.

Het spreekt voor zich dat hoekmasten en hele zware masten een steeds zwaardere grondplaat hebben, soms zelfs gecombineerd met heipalen die men koppensnelt: men verbrijzelt dan de bovenste meter van een gewapend betonnen heipaal en vlecht de blootgelegde wapening samen met die van het fundament dat erbovenop wordt gegoten. Ook bij wintrackmasten en zelfs windmolens wordt deze gecombineerde methode van een zware voetplaat met het koppensnellen van heipalen toegepast.

Zwaartekrachtsfundamenten zijn soms gecombineerd met heipalen

Drie zwaartekrachtsfundamenten en een heipaalfundament. Hoe kan je zien welk fundament met een heipaal is gemaakt? Wat meestal werkt is goed kijken naar de hoek: stiepjes op zwaartekrachtsfundamenten staan rechtop, terwijl heipalen de hellingshoek van de stalen randstaaf van de mast meestal volgen. Rechtsboven is dus een heipaal. Foto's door Hans Nienhuis en Ot Lesley.

Een gegoten betonplaat werkt ook op steenachtige ondergronden. Zolang er geen gevaar voor verzakking is kan men ook op heuvels en andere gebieden met losse rotsen en stenen een plek vrij maken van losliggende stenen en er een zwaartekrachtsfundament toepassen. In licht bergachtig terrein wordt deze manier dan ook veelvuldig gebruikt.

Nieuw mastfundament (Peter Schokkenbroek) Zwaartekrachtsfundament verzwaren

Betonblok voor een oude 50 kV-mast Zwaartekrachtsfundament, of wat je er gewoonlijk van ziet

Tegenwoordig worden blokfundamenten minder toegepast dan vroeger: een heipaal is vlotter te slaan en handiger in gebruik. Maar soms in losse situaties wordt het nog steeds gebouwd. Hier zien we de constructie van een nieuwe plaat bij Almelo en bij Veenhuizen. Onder: oudere betonfundamenten die soms een stukje uitsteken, maar niet altijd. Foto's door Peter Schokkenbroek en Hans Nienhuiis.