05 maart 2018 ∙ Is het jou ook opgevallen dat sommige klokjes in de magnetron, de wekkerradio en op sommige bedrijfsborden de afgelopen weken telkens achterlopen? Gelijk zetten hielp slechts heel even en dan was het alweer mis. Wacht nog even met wijzen naar Bilderberg, het is geen complot. De oorzaak is (geloof het of niet) een aanhoudend probleem met de netfrequentie in het Europese hoogspanningsnet veroorzaakt door een ruzie tussen Servië en Kosovo.

Wat heeft een klok te maken met het hoogspanningsnet? De meeste klokken gebruiken een DCF-ontvanger, software of een kwartskristal als methode om zeer regelmatige pulsen te genereren en zo een seconde te definiëren, maar er zijn ook klokken die in plaats van kwarts de netfrequentie gebruiken. Immers, ook die wordt geacht constant te zijn (50 Hz) zodat je die als pulsengenerator kan gebruiken. Meestal werkt dat prima, maar de laatste weken gaat het mis.

De werkelijke netfrequentie varieert continu heel licht rondom 50 Hz. Bij het aanslaan van zware belasting (half Europa zet de kookplaat aan) zakt de netfrequentie heel licht naar bijvoorbeeld 49,95 Hz. Bij overproductie stijgt deze juist tot boven 50 Hz. Over wat langere periode (uren, hooguit een dag) middelt dat zichzelf uit zodat er grootschalig gezien alsnog netjes sprake is van 50 Hz. De klokken die de netfrequentie gebruiken schommelen in hun loopsnelheid mee met de milde schommelingen. Normaal gesproken beperken de gevolgen zich door de dag heen tot slechts enkele seconden voor- of achterlopen dat telkens vanzelf wordt gecompenseerd.

Als de netfrequentie echter geruime tijd lager blijft dan 50 Hz, dan blijft de compensatie uit en gaat de klok dus merkbaar steeds verder achterlopen. Als een voor- of achterstand groter wordt dan 20 seconden worden ze chagrijnig bij ENTSO-E, de organisatie van verenigde Europese netbeheerders. Het hele Europese net is aan elkaar gekoppeld, dus om te compenseren verhogen zij dan tijdelijk de streefwaarde van de netfrequentie van het gehele Europese net naar 50.01 Hz. Dat setpoint moet worden doorgecommuniceerd naar alle aangesloten netbeheerders en die moeten het weer doorgeven aan centrale producenten. Een heel gedoe, maar meestal werkt deze methode prima om een achterstand in te lopen. Alleen deze keer dus niet. Inmiddels missen we al ruim zes minuten – and counting.

Het lijkt erop dat een van de Europese netbeheerders zich niet aan het beschikbaar stellen van de afgesproken hoeveelheid regelvermogen houdt, waardoor de correctie achterblijft bij de geplande regeling waardoor alles nu zodanig uit de hand loopt dat Europa het begint te merken. Zo schijnt deze kwestie ook de oorzaak te zijn van het falen van de luchtalarmen in Nederland bij de test afgelopen maandag. Volgens Kathleen Iwens van Elia (tegen VRT Media) gaat ENTSO-E deze week in beraad. Wanneer het probleem kan worden opgelost is de huidige achterstand overigens in enkele dagen ingelopen.

Inmiddels wijzen verschillende bronnen (zoals het ANP via nu.nl) naar de netbeheerders van Servië (EMS) en Kosovo (Kostt), die er door een onderlinge ruzie met een politiek randje blijkbaar een potje van hebben gemaakt waarna een van de twee op buitengewoon onprofessionele wijze weigert om Europese afspraken na te komen. Of uiteindelijk EMS of Kostt met de billen bloot moet zullen we moeten afwachten, net als herstel van de tijd zelf. De komende dagen blijft het nog even goed opletten met de wekkerradio.

Afbeeldingen: het Europese hoogspanningsnet is een uitstekend voorbeeld van samenwerking, alles is aan elkaar verbonden. Onder: alleen klokken die de netfrequentie gebruiken als pulsengenerator hebben last van het euvel. Kwartsklokken, DCF-ontvangers (Frankfurt) en softwaregestuurde klokken zoals op een telefoon lopen normaal.