18 juni 2021 ∙ [updates gestopt] – Noordelijk van het Gelderse Oosterwolde is door noodweer schade opgetreden aan het hoogspanningsnet. Vier deltamasten van de 150 kV-verbinding Lely – Hattem zijn omgeblazen. Het gaat om mast 38 t/m 41. Zoiets is in 2010 voor het laatst gebeurd (Vethuizen, Achterhoek). Wat er deze keer precies is gebeurd vereist nog heel wat onderzoek, maar het lijken Amerikaanse taferelen: supercellen, deltamasten, een downburst en een grote vlakte.

Op 18 juni trokken grote zware onweersbuien over het midden van het land. Het ging hier om een aantal zogeheten supercellen (een type onweersbui dat om zijn eigen as draait) en ook om een aantal niet-roterende buien waar een Rear Inflow Jet of RIJ in verborgen zat. Beide types buien zijn een meteorologisch powerhouse en ze zijn vrij zeldzaam in de Benelux, maar niet onmogelijk. Om de paar jaar verschijnt een situatie waarin dit soort zwaar onweer kan gedijen en soms groeien de buien dan uit tot Amerikaanse proposties met een tophoogte van 15 tot 17 km. Voor stormchasers zijn dit soort monsterbuien de kers op de taart en ze gaan er normaliter zelfs voor naar Amerika om ze te chasen, maar op 18 juni was het voldoende om het gebied ten noorden van de lijn Sassenheim – Arnhem op te zoeken. Volgens de NOS is er niemand omgekomen, maar er zijn er minstens negen gewonden gevallen in Nederland en er is op een aantal plekken grote schade ontstaan. Ook zijn er opnieuw een paar hoogspanningsmasten omgeblazen.

Dit soort dingen zijn behoorlijk zeldzaam. In 2010 (de Downburst van Vethuizen) overkwam dit vijf tonmasten in de lijn Ulft – Doetinchem. Daarvoor was een verbinding in Friesland in 1986 de laatste, en in 1970 bezweek de 110 kV Kampen IJsselkruising in zeer harde wind, maar dat was geen onweersbui. Gisteren was in bijna hetzelfde gebied raak als in 1970, want het gehucht Kerkdorp (bij Oosterwolde) ligt maar een handvol kilometers zuidwestelijk van Kampen.

De lijn die het heeft begeven is Lely – Dronten – Hattem, een zware driecircuitlijn met zogeheten deltamasten, opgeleverd in 1969. De lijn wordt bedreven op 150 kV en voert drie circuits van elk 416 MVA. Deze deltamasten zijn beslist geen doetjes, hoewel dit specifieke type (voor de kenners een PGEM-driecircuitdelta S+0) misschien een iets te smal zijprofiel heeft. Het is nu nog niet te zeggen of er een cascade (domino) is ontstaan en wat het precieze bezwijkmechanisme was. Wel valt op na veldwerk dat drie van de vier masten op grofweg dezelfde plekken breuken in de randstaven vertonen en dat mast 39 compleet in twee stukken is getrokken die zelfs op enige afstand van elkaar liggen. (Een eerdere theorie in dit artikel, over of hangende afspanning problemen kan hebben veroorzaakt, kan inmiddels worden afgedankt. Zulke ophanging blijkt niet aanwezig te zijn in de gesneuvelde masten.)

Het gebied waar alles is gebeurd is een lege polder met een paar boerderijen, waar de overige schade niet opvallend groot is. Veldwerk bevestigt dit. Een gesprek met een ooggetuige gaf extra inzichten. Er lijkt geen sprake te zijn van een tornado, maar stormchasers ter plekke (er was minstens één team vlakbij) melden wel dat ze enige rotatie hebben waargenomen. Het zou daarbij kunnen gaan om een zogeheten gustnado, iets dat kan voorkomen binnen een downburst. Er is dan geen slurf, maar wel sterke werveling aanwezig binnenin de buitengewoon harde wind van een downburst. Op dit moment lijkt analyse van radarbeelden en de observatie van ooggetuigen inderdaad in de richting van een downburst te wijzen, waarmee dit incident dezelfde oorzaak heeft als de case van Vethuizen 2010.

Hoewel er op 18 juni een handvol supercellen actief waren in het land, rijst na analyse van de radarbeelden de vraag of de specifieke bui die deze downburst veroorzaakte wel tot die categorie behoorden. Er lijkt op zogeheten velocity-radarbeelden (vrij gespecialiseerd en niet-openbaar spul) geen sprake van een roterende bui, maar van een ander fenomeen, een Rear Inflow Jet of RIJ. Zoiets kan een buienlijn kortstondig een extra oppepper geven, alsof je de buienlijn energydrink voedert.

Dat er geen stroomstoring optrad is een proeve van een deugdelijke netstrategie. Het hoogspanningsnet is vrijwel overal zo aangelegd dat er ringvormen en redundantie aanwezig zijn: elke enkelvoudige storing kan dan worden opgevangen door een alternatieve route of component. In dit geval bleef Dronten in het net hangen door een overgebleven circuit in het lijndeel Lely – Dronten, en Hattem heeft vanuit het zuiden een verbinding op Apeldoorn. Daardoor raakte geen enkel station spanningsloos. De redundantie deed wat ze moest doen en dat verdient een compliment. 

Omgeblazen deltamasten zijn duur en een vlek op het blazoen. Reken maar dat ze op de Berg not amused zijn (en wij hier bij HoogspanningsNet ook bepaald niet). Maar aan de andere kant is het gelukkig slechts ijzerwerk dat hersteld kan worden. Er is hier niemand omgekomen, hier is ook niemand gewond geraakt en er zijn geen dingen vernield die niet hersteld kunnen worden, zodat het hele gebeuren zich beperkt tot een grote versie van "bah nee hè". Al kan het nog wel een lelijk staartje krijgen als blijkt dat het bezwijkmechanisme deels te wijten is aan iets in het mastontwerp dat niet op orde is. In dat geval zouden er mogelijk in alle masten van dit type wat latten of platen vervangen moeten worden. Er zijn twee zulke lijnen gebouwd en dat betreft ruim tweehonderd masten.

Update 21 juni: inmiddels zijn er -uiteraard- meer beelden en veldwerkobservaties beschikbaar gekomen. Kijk op ons Twitteraccount voor de actuele handel en wandel. Zie ons forum voor discussie. Mogelijk gaan we de komende dagen een paar noodmasten zien, tenzij Tennet zo snel is met het herstellen dat men het erop kan wagen om enkele weken via wat netstrategische noodgrepen de redundantie in Dronten te waarborgen zodat de stad niet langer op één enkel circuit in het net bengelt.

We houden het in de gaten en we beëindigen het updaten van dit artikel. Als er ontwikkelingen zijn volgt een nieuw nieuwsbericht.

Afbeeldingen: karkas van een omgewaaide deltamast in de polder, grondfoto door Hans Nienhuis en dronefoto door PJK. Zie ons forum voor de hele series. Daaronder: schaalmodel van precies dit type hoogspanningsmast, gebouwd door Hans Nienhuis (die nu niet blij is het verkregen respect voor dit mastontwerp zo beschaamd te zien worden).