30 april 2018 ∙ Eerder vandaag berichtten diverse media over een penibele dag voor de Nederlandse stroomvoorziening doordat er een tekort aan productie van groene stroom was. Waarom werd dat niet voorzien? En was er nou echt een crisis op de Berg of zijn de woorden in de media te dik aangezet?

De elektriciteitssector is een vrije markt waarbij opwek in commerciële handen is, terwijl het hoogspanningsnet zelf in bezit is van een neutrale netbeheerder (Tennet, een staatsbedrijf) zodat de zaak ten behoeve van alle inwoners van Nederland verstandig wordt beheerd en onderhouden. Dit is allemaal vastgelegd in de WON de Wet Onafhankelijk Netbeheer. Voor meer informatie, neem eens een kijkje in de Stroomcursus.

Het opwekken van voldoende vermogen is een kwestie van marktwerking waarbij de opwekkers streven naar productie via de methode die op dat moment het goedkoopst is binnen hun contractuele vrijheid. De netbeheerder biedt een transportnet en een platform (in europees verband) waarop elektriciteitshandel plaats kan vinden zodat er op ieder moment voldoende vermogen wordt geproduceerd. Normaal is dat een eeuwigdurend spel tussen techniek, strategie, verwachtingen, grote bedragen en kleine calamiteitjes (zoals gisteren in Amsterdam) en waar wij als consumenten niets van merken als we op het lichtknopje drukken.

Maar ja, dat lichtknopje was nou juist een van de problemen van vandaag. De fysieke productie van groene stroom bleef flink achter bij wat er verwacht werd. Na de onweersbuien van gisteren was het veel bewolkter en donkerder dan vooraf ingeschat, zodat veel meer mensen de kachel en het licht aandeden dan waar op was gerekend. Ook was er minder windproductie in de landen om ons heen. Dat betekende dat de thermische centrales harder moeten draaien. Marktwerking en prijsprikkels zijn daar de instrumenten voor, maar centrales kan je niet in een seconde of tien harder zetten: het zogeheten opregelen van thermische centrales kan gerust een half uur tot zelfs meerdere uren duren. Er ontstaat dan dus een onverwacht gat.

Om dat te dichten wordt zogeheten noodvermogen afgeroepen: actieve verzoeken aan opwekkers die daarvoor een contract hebben getekend om direct (in Nederland binnen een kwartier) vermogen in te brengen tegen een meerprijs. Over het algemeen biedt dat voldoende soelaas, al dan niet samen met een zogeheten marktrestrictie; een verbod tot afregelen van bestaande productie (opnieuw tegen een meerprijs natuurlijk). Maar heel soms kan het voorkomen dat dit niet voldoende helpt. Draait al het afroepbare noodvermogen al en dreigt er nog altijd een tekort, dan wordt de zogeheten niet-normale toestand op het net uitgeroepen. Hierbij mag de netbeheerder tijdelijk afstappen van zijn wettelijk bepaalde neutraliteit en dus actief een producent voortrekken of de normale commerciële cross-border handel herroepen. Dat het licht überhaupt aan blijft is dan tijdelijk dominant over het beginsel van vrije marktwerking. Vandaag werd dat door Tennet gedaan door geforceerd 100 MW vermogen in te kopen uit het buitenland. Een handeling zoals deze is iets dat slechts eens in de paar jaar voorkomt voor het gehele Nederlandse net, maar vandaag tussen 11:23 en 15:34 was het nodig.

Klamme handjes op de berg, maar is dit dan ook een teken van slecht netbeheer of een gevaarlijk systeem? Nee – althans, nu nog niet. Door handel (import in dit geval) was het probleem vandaag het hoofd te bieden, want er was ruim voldoende capaciteit op de interconnecties en aanbod uit het buitenland. Technisch was er dus eigenlijk nauwelijks een probleem. Maar dat kan gaan veranderen, want we bewegen ons naar een toekomst waarin het aandeel van relatief onvoorspelbare energiebronnen steeds groter wordt. Vraag en opwek komen in de tijd los van elkaar en dat vraagt om steeds meer nood- en regelvermogen. Een dag als vandaag moeten we dus wel zien als een teken aan de wand: in de toekomst kan dit probleem groter worden als we geen actie ondernemen op europees niveau. Voor vandaag: cheers daar op de berg. Maar voor morgen? We hebben werk aan de winkel. (Als jou dit boeit, pak je kans!)

Afbeeldingen: normaal is de operationele berichtgeving (onder) een tam gekeuvel over wat er komt en gaat op het net, maar berichten zoals deze zien we er liever niet… Boven: ook postmoderne thermische centrales zoals deze (Neurath BoA, foto door Ruben Schots) kan je niet in een minuutje harder zetten. Een vooruitziende blik is dus altijd nodig.