HoogspanningsNet - alles over hoogspanning op het het

Techniek

Hoogspanning en gezondheid?

Antwoord op alle vragen vind je bij het RIVM (NL) of het Departement Leefomgeving (B).

HoogspanningsNet behandelt dit thema met opzet niet zelf. (Waarom niet?)

Geknetter en gebrom?

Geen zorgen, dat is normaal.

50 kV

13 april 2020 Hoe vaak zeggen we wel niet tegen elkaar, 'als ik nog eens heel veel tijd heb, dan…' Inmiddels hoeven we ons door de lockdown niet meer af te vragen wanneer dat moment zal zijn. En dus zijn we bij HoogspanningsNet bezig gegaan met een monsterklus: het cartografisch en geografisch correct digitaliseren van de Nederlandse netkaart, vanaf de eerste 50 kV-lijn in 1918 tot aan vandaag de dag. 

Lange avonden in een wereld die balanceert tussen hoop en vrees, waarin op sommige plekken grote hectiek heerst, maar waar op andere plekken 's avonds een ongewone rust is. Het lijkt haast de winter op het platteland: doe iets of word gek. Nu lopen er bij HoogspanningsNet altijd meerdere projecten, waarin onderhoud en uitbouw van onze netkaart een grote is. Achter de schermen is Release Cycle 7 (kortweg V7) in ontwikkeling. En daar is nu een nieuwe zijstraat bij gekomen.

Vanwege de wettelijk vrijgegeven open liggingsdata van netbeheerders neemt het belang van penetratie tot in de 10 kV middenspanningsnetten op onze netkaart af. Nethistorie neemt juist toe in belang. Er is al langer rekening gehouden met een historische dimensie (zie de velden in dienst en uit dienst in de informatiekolom), maar de netkaart zelf geeft momenteel alleen de situatie van vandaag weer. Het toevoegen van een tijdbalk waarin ook een jaar in het verleden kan worden geselecteerd is echter niet eenvoudig. Los van de techniek (interface en programmeerwerk) is er content nodig: onze netkaart is er sinds 2011 en een station dat in 1936 is gesticht en in 1980 weer verdween zit niet in de database. Dat betekent dat we voor vele duizenden objecten (stations, circuits en zeer veel hoogspanningsmasten) die tussen 1918 en 2011 korter of langer hebben bestaan moeten achterhalen dát zij er waren, waar zij exact stonden, waarvoor ze dienst hebben gedaan en hoelang ze in functie zijn geweest. Een monsterklus, waar door de buitengewone omstandigheden nu tijd voor is.

In Nederland is veel data voorhanden, maar het is verspreid over gedenkboeken (meestal in bezit van betrokkenen alhier, in persoonlijke verzamelingen), naslagwerken, publicaties, krantenarchieven, oude topokaarten, luchtfoto's uit de oorlog, websites, grondfoto's, kadasterdata, tabellen, lijsten en herinneringen. Overleg gaat via internet met elkaar, want een groep weet altijd méér dan een losse cartograaf. Een kwestie van systematiek, geduld, en consciëntieus administreren. De weg kennen in 102 jaar hoogspanningsland met zijn oude provinciale energiebedrijven is een pré. Het geografisch intekenen en in een database stoppen vereist wat GIS-skills, want Google Earth is niet toereikend meer voor dit soort carteringsgeweld. (In de praktijk wordt er met QGIS gewerkt als acquiring- en mapping tool.)

Verder vereist het ook conventies en slim nadenkwerk, want het is ingewikkelder dan simpelweg dingen tekenen met een begin- en eindjaar. Een 150 kV-verbinding die in 1948 is aangelegd, eerst drie jaar op 50 kV werd bedreven, daarna in 1968 een ingelust station op één van de circuits kreeg en waarin in 1998 een stuk werd verkabeld, vereist in totaal vier keer 'herbedrading' om telkens correct op de kaart te staan. Nog ingewikkelder is het om oude grondkabels te vinden, al geldt wel dat we in eerste instantie het project aangaan voor bovengrondse objecten. Grondkabels en objecten die we toevallig tegenkomen en die minder dan 50 kV voeren zijn in eerste instantie vooral bijvangst. 

Er is nog niet aan te geven hoe en wanneer precies de historische dimensie aan de webkaart wordt toegevoegd. Maar de plotselinge, lange avonden in deze vreemde tijden bieden perspectieven die voorheen ondenkbaar waren. En voor wie 102 jaar hoogspanning op de kaart ondoenlijk lijkt: never underestimate powergrid mappers – they're pretty hardcore.

Afbeeldingen: herkenbaar voor elke netcartograaf die al even mee draait, de pavlovreactie die een mastschaduw op een luchtfoto oproept. Het verschil is alleen dat het nu om historische luchtfoto's in zwartwit gaat. (Dat is soms nodig omdat oorlogs- en noodlijnen nooit de topokaarten hebben gehaald.) Onder: interface van QGIS waarin allerlei kaartlagen tegelijk zijn te projecteren en coördinatenstelsels gelijk zijn te trekken, zodat objecten systematisch te carteren zijn en database-klaar kunnen worden gemaakt. 

04 december 2019 Het universiteitsstadje Wageningen is deze weken een plek van uitersten op elektriciteitsgebied. Deze dagen valt het doek voor acht mastposities van de oudste hoogspanningslijn van Nederland. En dat terwijl aan der andere kant van het stadje juist een primeur wordt opgeleverd: Qirions eerste volledig prefab 20 kV-ready trafostation. 

Nederland kent Wageningen van de universiteit, maar pylon geeks kennen het stadje vooral als een hotspot van nethistorie. De oudste nog bestaande hoogspanningslijn van Nederland heeft er zijn hoogtepunt (letterlijk, de Zwarte Giraf). Maar de tijd staat niet stil. Een deel van die 50 kV-verbinding wordt verkabeld vanwege stadsuitbreiding en groei van de universiteit (zie ook ons artikel van een jaar terug) en de vervangende grondkabel staat al op de netkaart. Het gevolg is echter nog steeds een onaangename aanblik: haspels XLPE, graafwerk en schaarmasten uit 1929 die met het geluid van krijsend en knappend staal in hydraulische knippers in containers verdwijnen. Beslist geen reden voor een feestje.

Toch was er vandaag een partytent te vinden aan de voet van mastpositie 24. De gemeente Wageningen en de universiteit van Wageningen betalen elk een deel van de operatie. (Voor studerende pylon geeks aan de WUR: ja, dáár gaat dus je collegegeld heen.) Op de plek waar de stake van de gemeente en die van de universiteit elkaar tegenkwamen staat (of nouja, stond) mastpositie 24. Daar werd door Qirion een formeel momentje opgetuigd. Een fotoshoot, een drone, gelach en geklap terwijl men voor de foto de beide knipkranen in slagorde om de mastvoeten heen liet grepen zonder direct door te bijten, als een bijl aan de voet. Welja, de schaamteloosheid… Daarna was het opmerkelijk vlot gebeurd en nu resten er alleen nog twee betonblokken en een container met in stukken gehakt hoogspanningslijk onder het maanlicht. Dat negentig jaar trouwe dienst zo eindigt. Tja, natuurlijk, het is maar staal – maar je zit hier wel tussen pylon geeks.

Groot is het contrast met wat Qirion aan de andere kant van het stadje juist doet: een elektriciteitsprimeur opleveren. Het eerste volledig prefab 20 kV-ready trafostation wordt geplaatst op een terrein naast de universiteitscampus. Vloer, muren, alle 17 velden, alles is prefab gebouwd en hoeft alleen nog op zijn plek te worden gezet. Daardoor is het hele station in slechts twaalf weken gebouwd vanaf de eerste heipaal tot het stickertje van de kinderpostzegels op de deur. Veel sneller dan met traditioneel metselwerk kon zijn gedaan. Geen luxe, want als de enegietransitie momentum krijgt zijn er vele tientallen tot misschien wel meer dan honderd van zulke stations nodig in slechts een jaar of tien tijd. 

Afbeeldingen: wat we als pylon geeks kennen als de Kapitein Haak-scène: aan een touw hangen boven de piranha's. Een ongemakkelijk gezicht, met name voor mensen die enige neiging tot antropomorfisme hebben, zoals jongere kinderen. Meer foto's op ons forum. Aan de andere kant van de stad verhult en is dit weinig sexy gebouwtje een primeur: Qirions eerste volledig prefab 20 kV-ready trafostation van Nederland. 

13 november 2018 Enkele dagen geleden heeft de Nederlandse Rijksoverheid bekendgemaakt welke tracédelen van 50-, 110- en 150 kV in aanmerking komen voor Rijkssubsidie bij het oplossen van 'knelpunten'. 556 masten in 81 verbindingen zijn tot Pylona Non Grata verklaard.

Hoogspanning in Apeldoorn, inmiddels verdwenenZelden kreeg een document zo snel een beruchte bijnaam. Staatscourant nummer 59037 van 08 november 2018 raakte onder pylon geeks in no-time bekend als de dodenlijst. Nee, pylon geeks zijn niet haatdragend – de lijst bevat geen personen, maar hoogspanningsmasten. Met uitknikkende knieën en zo wit als een circuitkleur doken we in de lijst om te zien waar er slachtoffers gaan vallen. Dat blijken precies 556 mastposities te zijn, in totaal in 81 verbindingen die door het hele land staan. Zij komen in aanmerking voor Rijkssubsidie om versneld te verdwijnen.

De lijst is de concrete uitwerking van een toezegging van Minister Kamp uit 2013, waarover we destijds al berichtten. Hij stelde € 450 miljoen euro aan budget beschikbaar om versneld 135 km 110- en 150 kV-verbindingen onder de grond te stoppen op plekken waar zogeheten schrijnende situaties of knelpunten zijn. Vanaf 2017 was dit budget toegezegd op voorwaarde dat er geen sprake zou zijn van grote economische tegenspoed bij de overheid. Dat is niet het geval en dus is er werk gemaakt van het in kaart brengen van de knelpunten, waarna ze zijn opgesomd en zijn gepubliceerd in de Staatscourant. Gemeentes kunnen deze tabellen gebruiken om te kijken tot hoe ver (soms letterlijk) ze een bijdrage van het Rijk kunnen aanvragen om knelpunten op te lossen. Dat betekent overigens niet dat het een no-brainer is in de gemeenteraden: nog steeds moeten gemeentes een flink deel meebetalen en gemeentes zijn vrij om te kiezen om dat liever vooralsnog voor andere doelen in te zetten.

Sloop van een oude vakwerkmast in DrentheEen troost voor pylon geeks is dat het totale verlies aan eh.. biodiversiteit in het net relatief beperkt blijft. Verder is het Rijk terughoudend: er wordt geen mastpositie teveel gesubsidieerd verwijderd. Meestal houdt het in aanmerking geraakte tracédeel direct op zodra de woonwijk dat ook doet. Er wordt geen rekening gehouden met stadsuitbreidingsplannen die de gemeentes erop nahouden. Dat is logisch, want het Rijk subsidieert alleen aanpak van bestaande situaties die de gemeentes slechts half-half aangerekend kunnen worden. (Ook de gemeentes wisten tientallen jaren niet dat de aversie tegen bovengrondse hoogspanning zo sterk zou toenemen dat actief onder de grond brengen alsnog zou gaan gebeuren. Maar bij huidige nieuwbouw weten zij dat wel van tevoren.)

Download zelf de dod.. eh, Staatscourant 59037 hier. Voor beginnende pylon geeks en voor wie weinig kan met al die afkortingen: je zit hier op HoogspanningsNet en wij gaan tot het draadje, dus download hier een KML-bestand waarin we grafisch alle 81 tracédelen hebben gemarkeerd voor in Google Earth, eventueel te projecteren bovenop onze netkaart.

Afbeelding: hoogspanningslijnen boven en pal naast woningen zijn tegenwoordig niet zo populair meer. De Rijksoverheid wil helpen bij het verkabelen van dit soort lijndelen. De lijn op de foto (gemaakt door Tom Börger in Apeldoorn) is inmiddels reeds verdwenen. Rechts: sloop van zo'n mast gaat met hydraulische scharen (foto door Hans Nienhuis, overigens hier ver van een woonwijk). 

30 oktober 2018 Een week terug tipte iemand ons dat de 50 kV-verbinding tussen Wageningen Nude en Ede Veldhuizen over een kort stukje verkabeld zal worden. Hoewel de schade meevalt voor pylon geeks (een langer deel blijft staan) is het de laatste kans om dit specifieke stukje van de stokoude hoogspanningslijn nog te kunnen bewonderen. Wat staat er te gebeuren in 2019?

Schaarmast van Hemmen - EdeTussen Dodewaard, Wageningen Nude en Ede Veldhuizen staat een bijzonder stukje levende nethistorie. De verbinding werd oorspronkelijk in 1929 opgeleverd als Hemmen – Ede. In de loop van zijn lange bestaan is er heel wat aan versleuteld, maar nog altijd is hij in actief gebruik. Sterker nog, het grootste deel van het universiteitsstadje Wageningen en het industriepark Ede Frankeneng zijn ervan afhankelijk. Maar los van zijn indrukwekkende leeftijd heeft de verbinding ook vanwege het mastontwerp een cultstatus onder pylon geeks. Het is de enige overgebleven verbinding met zogenoemde schaarmasten. Zo oud dat ze nog met klinknagels aan elkaar zitten.

Vanaf het in 1971 ingelaste trafostation Wageningen Nude (waar helaas geen naaktstrand voor studenten ligt, maar slechts een gezapig industriehaventje) vertrekt de verbinding in noordwestelijke richting tot hoekmast 31, eveneens een mast met cultstatus omdat daar in 2014 een kortsluiting in optrad na een rake blikseminslag – iets wat zeer zeldzaam is, maar heel soms lukt het een bliksem ondanks alle maatregelen toch om een hoogspanningscircuit knock-out te slaan, waarna Ede Frankeneng het moest ontgelden. Het tussenliggende stukje verbinding overkruist een paar woningen, een studentencomplex en het voormalig meteoveld van de Universiteit Wageningen: bewoond gebied of gronden waarop geaasd wordt voor stadsuitbreiding. De universiteit en de gemeente hebben samen besloten dat het verbindingsdeel tussen het trafostation en minimaal mastpositie 27 (maar mogelijk tot aan 31) zal moeten wijken. In de jaren 90 verdwenen posities 1 t/m 5 al vanwege het opheffen van trafostation Hemmen en ook het gedeelte tussen positie 49 en 53 verdween ondergronds toen de wijk Ede Rietkampen er kwam. Daar komt nu na 90 jaar actieve dienst een derde kabeldeel bij.

De operatie is beraamd op een miljoen euro en moet ergens volgend jaar plaatsvinden. We hopen bij HoogspanningsNet natuurlijk op een fraai afspanportaal ten zuiden van positie 27, zodat er zoveel mogelijk van deze verbinding blijft staan. Ondertussen zijn we opgelucht dat de masten aan de andere zijde van trafostation Wageningen Nude vooralsnog geen concreet gevaar lopen: de Zwarte Giraf en de Wageningse binnenhavenkruising zijn onvervangbaar in de Nederlandse nethistorie en die gunnen we minimaal een eeuwfeest. Of twee. Of drie.

Afbeeldingen: draagmast van de verbinding in kwestie, een zogenoemde schaarmast. Waarschijnlijk zijn ze zelfs uniek op de wereld en er is nog maar één lijn in dienst met dit mastontwerp. (Leest u even mee, #Liander?) Gelukkig blijft er ook na deze verkabeling nog ruim tien kilometer bestaan, inclusief de Zwarte Giraf.

29 april 2018 Het begint inmiddels jammerlijk vertrouwd aan te doen: Amsterdam en stroomstoringen. Het imago van de stad knapt er dan ook niet van op dat vannacht opnieuw een storing te betreuren viel. Deze keer waren 38.000 aansluitingen in Amsterdam Zuidoost aan de beurt, maar ook de systemen op een deel van Schiphol gingen op zwart na een korte spanningsdip.

Volgens Tennet ging er vannacht om 00:42 (het antwoord op alles) iets mis in een van de twee 150 kV circuits die Bijlmer Zuid met Venserweg en met Amstelveen verbinden. De circuits in kwestie zijn volledig als grondkabel uitgevoerd en gezien de tijd van de dag waarop de storing ontstond lijkt het onwaarschijnlijk dat graafschade in een van de circuits de oorzaak is. In ieder geval niet in de directe zin, hoewel er langer geleden natuurlijk wel iets kan zijn beschadigd.

Het kan ook zijn dat er op trafostation Bijlmer Zuid zelf iets mis is gegaan. Informatie daarover ontbreekt ons bij HoogspanningsNet. Wel ontstond er door de verstoring op Bijlmer Noord of Amstelveen in het onderliggende 50 kV-net van Liander een dusdanige slinger door het net dat ook station Schiphol Oost van het net viel of dat er in ieder geval een dusdanige spanningsdip optrad dat de systemen kortdurend uitvielen. Met name op Schiphol was daardoor enige chaos gedurende de rest van de dag. De NOS (gestop liveblog hier) bracht zelfs een extra journaal. Maar het zal ook eens niet, juist het stukje van het interview met iemand van Tennet in dat journaal viel weg door (jawel) een storing in de verbinding met Arnhem…

Volgens Liander gaat het om slechts 18.000 aansluitingen die geen stroom meer hadden. Maar Liander meldt op de website dat alle problemen pas na 10.30 uur voorbij waren. De oorzaak bevond zich in elk geval niet bij Liander. Hoe de verstoring in het transportnet van Tennet ervoor heeft kunnen zorgen dat het 50 kV-deelnet op Amstelveen zo'n dip te verwerken kreeg dat er stations uitvielen is momenteel nog in onderzoek. Als we iets vernemen melden we het.

Afbeelding: deel van Amsterdam op onze netkaart. Klik hier voor de interactieve versie.