enkelcircuit-deltamst

 Deltamast, kat, bok   ​ Deltamast, zadelmast, kattenkop
Delta pylon / hydro tower (E), deltamast (D), fyrtræmast (DK)

Een deltamast of kat is in feite de verzamelnaam van een grote groep wereldwijd populaire mastontwerpen. Er is een zeer grote variatie binnen dit thema te vinden. Meestal dragen ze een oneven aantal circuits.

Op het schetsje hiernaast zien we een enkelcircuit- en een driecircuitsontwerp, maar er zijn ook ontwerpen voor twee circuits in gebruik. In Nederland zijn veruit de meeste deltamasten ontworpen als driecircuitdragers. In landen waar redundantie in individuele verbindingen de norm is, zoals Nederland en Duitsland, is de deltamast beduidend zeldzamer dan in landen waar dat niet het geval is.

Kenmerken van een deltamast

Een deltamast (definitie) kenmerkt zich door één toren die zich op zekere hoogte gaffelt, d.w.z. in tweeën splitst. Daarboven bevinden zich een ongedefinieerd aantal verdiepingen en een of meer zogeheten balken of balktraversen: horizontale constructies die tussen de twee gaffelhelften in de toren in hangen en doorgaans zijnwaarts uitsteken.

Driecircuit-deltamastDriecircuit-deltamast van onderaf

Bij deltamasten is vereiste nummer één dat de toren zicht in twee delen splitst waarna er een of meer balken volgen. In het mastlichaam bevindt zich een omsloten gat waar altijd een of meer fasedraden dwars doorheen lopen. Zonder dit gat zou de deltamast in een gaffelmast veranderen; een andere mastsoort die veel zeldzamer is.

Aan de buitenkanten van deze balken kunnen zich soms uitsteeksels bevinden die voor traditionele traversen door kunnen gaan, maar dit is niet altijd het geval. Verder bevinden zich in het mastlichaam van de deltamast altijd een of meer omsloten openingen waar tenminste één fasedraad dwars doorheen loopt.

Het is een symmetrisch en stabiel ontwerp met een verhoudigsgewijs grote sterkte, dat aan de grond toch relatief weinig ruimte in beslag neemt. De balktraverse is sterker dan een zijwaarts uitstekende traverse. Deltamasten zijn daardoor relatief goed bestand tegen zware weersomstandigheden, calamiteiten (draadbreuk) en om simpelweg hele zware draden te kunnen dragen. Dat maakt ze populair als mastontwerp bij zeer zware enkelcircuitverbindingen of bij zeer hoge spanningen (lange isolatorlengte en grote spanvelden) en op plekken waar het weerbeeld nogal tekeer kan gaan. Enorme enkelcircuitdeltamasten vind je bijvoorbeeld in de Balkan, in India, China en in Quebèc (Canada, waar ze hydro towers genoemd worden). Er loopt dan tot 735 kV tot 765 kV over de circuits en de masten zijn met gemak vijftig meter hoog. Een deltamast is tevens een bij uitstek geschikt ontwerp om een oneven aantal circuits in op te hangen. Op plekken waar maar één circuit nodig is zijn deltamasten zeer populair. Deltamasten zijn net als portaalmasten een grote groep waarbinnen veel variatie mogelijk is.

Kat

Een deltamast heeft zelfs met weinig verbeeldingskracht wel iets weg van een kattenkop. Een driehoekig voorkomen, twee kattenoren bovenop en enkele balktraversepunten op de plek waar snorharen zitten.
Dat is minder vergezocht dan het lijkt. Net zoals een éénvlaksmast meestal gewoon hamerkop wordt genoemd, zo worden deltamasten meer dan eens als katten of katmasten aangeduid. Wereldwijd zijn er duizenden ontwerpen deltamasten die het aanzicht van een kattenkop hebben. In Frankrijk vind je zelfs de ongeschreven thuisbasis van het archetype kat, die zelfs in de officiële bewoordingen als chat ('kat') wordt gekend. Deze deltamasten dragen nominaal twee circuits. In Brazilië is de deltamast de toonaangever in het net. Daar worden ze in parallel geplaatste straten van soms wel vijf breed gebruikt, iets wat we overigens ook in Frankrijk hier en daar zien (bijvoorbeeld bij Calais). In de Amerikaanse midwest zijn ze het meest gebruikte type voor de koppelnetspanningen.

Veenoordse bokjes

Vrijstaande hoogspanningslijnen met enkelcircuit-deltamasten zijn zeldzaam in Nederland. Hier zien we er eentje vlakbij Veenoord. Dit model deltamast mist de kenmerkende kattenoren en wordt ook wel een bok of bokje genoemd. 

In Nederland, waar vanwege redundantie doorgaans twee of vier circuits per verbinding de norm is, is een deltamast minder handig. Vergeleken met (met name) zuidelijke landen zijn deltamasten er maar dun gezaaid. Toch kennen we in Nederland een indrukwekkend delta-ontwerp voor drie circuits die je in de Flevopolder en in Noord- en Zuid-Holland kan aantreffen. Enkelcircuit-deltamasten zijn in Nederland zeldzaam, maar niet afwezig. Ook vinden we in bij Amsterdam in de buurt een onvolledig benutte deltalijn met twee circuits waaraan in principe een derde circuit kan.

In België is de deltamast een zeer vertrouwd gezicht in enkelcircuitlijnen van 70 kV, die soms met een betonnen paal zijn gebouwd. Deze masten worden gekend als zadelmasten. Ook vind je in Wallonië een paar verschillende chat-types zoals ze in Frankrijk nog veel meer gebruikt worden.

Chat-deltamast

Archetype chat in Frankrijk. Vele ontwerpen van de deltamast lijken zelfs met weinig fantasie op een kattenkop met snorharen. Maar net als bij de hamerkopmasten geldt dat de meeste masten van dit type op hun spreeknaam lijken, maar niet allemaal.

Herkomst van de naam

De formele naam deltamast heeft niet te maken met een delta van een rivier. De term is wereldwijd in gebruik en is waarschijnlijk een gevolg van de vorm van het mastlichaam en de driehoekige indruk die deze maakt. De delta ( Δ ) is een Griekse letter die de vorm van een driehoek heeft. Wanneer je de letter omkeert heb je de doorgaans driehoekige vorm van de mast, de balk en het omsloten gat erin redelijk goed te pakken. De andere aanduidingen (kat, bok, zadelmast) zijn eenvoudiger te verklaren en die zijn direct herleid op het uiterlijk van het mastlichaam. In principe kunnen de aanduidingen deltamast en kat (de twee meest gebruikte termen) willekeurig en dwars door elkaar gebruikt worden. Maar hoewel elke kat een deltamast is, hoeft niet elke deltamast visueel op een kat te lijken. Een bok of een zadelmast mist de kattenoren en zal minder snel de associatie met een kattenkop oproepen. Vandaar dat er in de classificatie voor is gekozen om de overkoepelende term deltamast als leidend aan te houden.