Noodmast
Noodmast, tijdelijke mast
Ad-hoc tower
Werkmast
verkmast
warkpaol
Hoogspanningslijnen worden doorgaans gebouwd om decennia te blijven staan. Er zijn ook masten voor tijdelijke service, zoals omleidingen bij reconstructies.
Het enige goede hoogspanningsnet is een net waarin altijd wel ergens wat verandert. Nieuwbouw, ombouw, soms sneuvelt er iets dat even rap provisorisch moet worden gefixt en weer een andere keer is er malheur dat moet worden opgelost met een tijdelijk lapmiddel. Aan hoogspanning kan men meestal niet werken terwijl de spanning erop staat. Dan moet de lijn spanningsloos worden gemaakt en als er geen omleidingsroute in het netwerk mogelijk is, moet een noodvoorziening worden geplaatst om toch stroom door te laten.
De calamiteit Kerkdorp was een valwind die in juni 2021 vier deltamasten aan de rand van de Veluwe omver blies. Herstel duurt even en om in tussentijd te zorgen voor het gesloten houden van een belangrijke ringvorm in het Gelderse 150 kV-net werd een noodlijn met één circuit neergezet. Foto door forumlid DVD.
Tijdelijke masten bij werkzaamheden
Als er moet worden gewerkt zal men eerst een strategisch plan opstellen om te zien of er voldoende mogelijkheden zijn om het vermogen over andere bestaande verbindingen rond te leiden. Dat is net als rijden op je reserveband: afhankelijk van hoe lang en hoe heftig de werkzaamheden zijn is het al dan niet acceptabel.
Als het rondleiden moeilijk of zelfs onmogelijk is, wordt een tijdelijke voorziening getroffen om de elektriciteit ter plaatse een stukje rond te leiden. Daarvoor worden noodmasten gebruikt. Meestal zijn dat vertuide monomasten en soms ééngeleidermasten. Omdat tuienmasten voor permanent gebruik verboden zijn in Nederland is de herkenning vrij eenvoudig: is hij verschoord en is het een enkelvoudige paal (mono) of drie naast elkaar, dan heb je vrijwel zeker met een noodlijn te maken.
Het is voor de leverinsgzekerheid beter, maar ook zorgen noodmasten ervoor dat je op je gemak aan de nieuwe permanente mast kan werken zonder dat iedere seconde stresswerk is. Door de draden daarnaast ook op enige fysieke afstand van de werf te houden is het werk veiliger. Foto door Gerard Nachbar.
Als het strategisch belang van de verbinding zo groot is dat men hem geen seconde te lang spanningsloos wil zetten zijn er omleidingen nodig. Dat laatste is vrij normaal bij koppelnetverbindingen. Men neemt dan de circuits tijdelijk over op noodmasten die enkele weken of hooguit maanden blijven staan. Zo’n noodmast hoeft niet aan de strenge bouwvoorschriften te voldoen die voor een permanente mast gelden. Het komt ook wel voor dat op stations iets moet worden verbouwd terwijl men de verbindingen in bedrijf wil houden. Ook dan kan met noodmasten een omleiding worden geplaatst om een deel van het station spanningsvrij te zetten zonder dat de inkomende verbindingen dat ook moeten.
Als een noodmast enkele weken staat is het niet nodig een fundament aan te brengen. Het aantrillen van een berg zand, worteldoek om wegspoelen bij een onweersbui tegen te gaan en een aantal bielzen of rijplanken als voetplaat voldoet dan ook wel. Soms denkt men zelfs netjes aan een bordje. Foto’s door Gerard Nachbar.
Of je huurt gewoon een kraan
Steeklijnen zijn verbindingen waar geen omleidingsroute voor mogelijk is omdat die simpelweg niet is aangelegd. Zo’n lijn is een uit zijn krachten gegroeid verlengsnoer. Als er twee circuits op hangen kan er tijdelijk wel eentje worden afgeschakeld (zogeheten N-1 op een steeklijn is in bijzondere gevallen kort toegestaan), maar als het kan wil men ook nu een enkelvoudige storingsreserve houden.
Het verhogen van een mast komt nu en dan voor. Meestal is de hijsklus met een telescoopkraan in een dag gepiept. Dan het is onhandig om helemaal een noodmast neer te zetten, zeker omdat er ook niet altijd ruimte is voor een noodmast. In zulke gevallen gaat men pragmatisch te werk: je kan ook een tweede telescoopkraan huren en die een dagje zijn CV laten aanvullen als noodmast. Handrem erop en klaar.
Mastverhoging bij Almelo. Omdat de mast snel kan worden verhoogd als het fundament er eenmaal staat kan men met een tweede kraan een omleiding bouwen. Je trekt hem gewoon een stukje opzij zodat je werkruimte hebt en klaar is kees. Foto’s door Peter Schokkenbroek.
Inzet bij calamiteiten en noodherstel
Een heel andere categorie gebruik zien we bij ongeplande inzet. Ofwel, calamiteiten.
Noodherstel nadat een mast of verbindingsdeel is gesneuveld is door uitzonderlijk zwaar weer, helikopterpiloten (kuch, Defensie, kuch) of door brand onder de verbinding zodat de draden beschadigd zijn. In dat geval is er meestal sprake van een stroomstoring of een kritieke schending van de storingsbestendigheid. Met grote haast moet dan de verbinding provisorisch worden hersteld. Zulke situaties zagen we sinds de eeuwwisseling in 2007 (Zaltbommel), 2009 (Lint), 2010 (Vethuizen), 2014 (Achêne) en tot op zekere hoogte ook in 2021 (Kerkdorp).
Met spoed moest deze verbinding hersteld worden om de leveringszekerheid in de Achterhoek te versterken, want de hele Achterhoek hing na de Downburst van Vethuizen nog maar op één enkel 150 kV-circuit vanaf Borculo. Geen tijd voor fancy gedoe: noodmasten zetten en bel Dusseldorp maar op dat we twintig puincontainers vol zand willen als tuidraadverankering (en wel nu). Foto door Hans Nienhuis.
Bij noodherstel is er geen keurig plan van aanpak van tevoren. Het is altijd maatwerk en ook is het vaak haastwerk. In zulke gevallen kijkt de netbeheerder met gezwinde spoed in de schuur achter het HQ om te zien wat er op dat moment voorhanden is aan knutselmateriaal.
Een strategische verzameling noodmasten klaar voor directe inzet is op meerdere plekken in het land aanwezig. Afhankelijk van de omgeving, de gesneuvelde verbinding (klein of juist zwaar) en de smaak van de ingenieur die uit zijn bed werd gebeld kunnen noodmasten een verschillend uiterlijk aannemen. Vertuide monomasten wordt het meest gebruikt bij kleine verbindingen, maar bij herstel van de storing in Lint in 2009 was er sprake van een zware 380 kV-verbinding met bundelgeleiders die op straat was gesmakt. Dat lukt niet zomaar met zijwaarts uitstekende kunststof isolators. Elia gebruikt bij dit soort gevallen noodmasten in de vorm van zogeheten chainettes. Deze noodmasten zijn berekend op snelle inzet in het hele land: men bewaart en transporteert ze in zeecontainers die direct op een vrachtwagen kunnen worden geladen. In een paar uur tijd heb je ze ter plekke.
Deze noodmasten voldoen aan een mastmodel dat een chainette wordt genoemd. Er waren een handjevol nodig om tijdelijk een circuit van 380 kV te dragen. Chainettes gaan relatief zuinig met materiaal om en ze blijven laag. Hier moesten de draden er nog in worden gehangen. Foto (of verslag) door Bavo Lens.
Inzet bij capaciteitsvraagstukken
De derde reden om tijdelijke masten in te zetten is het oplossen van tijdelijke capaciteitsknelpunten. Met name omdat vergunningstrajecten een nachtmerrie zijn geworden als het gaat om vlot handelen. Bij onvoorzien snelle ontwikkelingen in een gebied kan het gebeuren dat er te weinig transportcapaciteit is. Congestiemanagement is iets waar zowel netbeheerders als producenten een hekel aan hebben. Een nieuwe verbinding aanleggen duurt wel zeven tot tien jaar, dus soms moeten acute maatregelen worden genomen. Een extra circuit is dan nodig om de nood te lenigen. In tegenstelling tot andere situaties staan deze tijdelijke oplossingen er vaak vele maanden of zelfs meerdere jaren waardoor een grijs gebied ontstaat van wat nog tijdelijk mag heten.
Het fraaiste voorbeeld van zo’n situatie stond tussen 2017 en 2022 in de Eemshaven. Daar is zo’n agglomeratie van productiecapaciteit ontstaan dat de bestaande verbinding tussen Oudeschip en Robbenplaat ondanks tweemaal 2635 MVA capaciteit het allemaal niet meer aan kon. Verlichting kwam in de vorm van een nieuwe afgaande verbinding vanaf Oudeschip naar Vierverlaten, maar het zou nog jaren duren voordat die klaar was. In tussentijd kwam er steeds meer vermogen bij (de COBRA-cable, nog meer windvermogen) en de enige oplossing was een tijdelijk derde circuit naast de bestaande verbinding zetten om het een aantal jaar uit te zingen.
Noodlijn in de Eemshaven, geschikt voor 2635 MVA transportvermogen. Gedurende een aantal jaren was deze nodig om een capaciteitsprobleem op te vangen. Foto door Michel van Giersbergen.
Omdat deze verbinding er wat langer moest staan dan een paar maanden was er wel geïnvesteerd in robuustheid. De monomasten als ééngeleidermasten waren zwaarder uitgevoerd dan noodmasten die tijdens werkzaamheden dienst doen. Zo waren er bliksemafleiders op gezet, er was circuitaanduiding aangebracht en er waren waarschuwingsborden inclusief lijnnummering opgehangen. Ook waren de ballastblokken beter uitgewerkt en werden de masten iets lager gehouden zodat de sterkte groter is. Op zich geen luxe in de Eemshaven, want als het ergens vaak ijzelt, stormt of ander vervelend weer is, dan is het daar wel.
De verbinding heeft bestaan tussen 2017 en 2022. En jawel, pylon geeks waren ‘m zelfs gaan waarderen in zijn korte bestaan als een curiositeit in het net.
Herkenning in het veld:
▫ Tijdelijke constructie, in Nederland en België altijd een tuienmast
▫ Lichte constructie met nauwelijks een fundatie, vaak monomasten
▫ Mastborden soms aanwezig, soms niet
▫ Vrijwel altijd vlak naast of vlakbij een permanente verbinding te vinden