Blokfundament
Een blokfundament, of zwaartekrachtsfundatie genoemd, is een overmaats betonblok waarop de mast wordt vastgeschroefd.
Op zandbodems in grote delen van België, oostelijk Nederland en in grote delen van Frankrijk, Duitsland en Denemarken is verzakking nauwelijks aan de orde. Het is eenvoudig funderen in deze bodems, want de draagkracht van het zandige materiaal is goed. Bij kleine en middelgrote masten kan op deze bodems worden volstaan met een zware betonnen plaat waarop de hele mast wordt vastgeschroefd.
Zo’n blok is meestal onder de grond verborgen zodat het enige zichtbare de vier zogeheten stiepjes zijn waarop de poten van de mast met een stel flinke ankerbouten worden vastgeschroefd, of bij oudere masten ook wel werden ingegoten. Het gewicht van het blok beton met een laag zand er bovenop zorgt dan voor de benodigde stevigheid.
Blokfundatie was tot in de jaren 60 dominant als fundament. Men groef een gat, pompte het water tijdelijk weg (als dat er al was), schoffelde de grond vlak, vlocht betonwapening aan elkaar en bracht bekisting aan in de gewenste vorm. Dan goot men er een flinke hoeveelheid beton in waaruit de uiteinden van zware bouten op de juiste plek omhoog staken. Na een poosje drogen was het klaar. Kleine mastposities hebben soms vier losse betonblokken (onder elke poot eentje), maar grotere en zwaardere masten en in het bijzonder hoekmasten hebben een dikkere plaat die doorgaans uit één stuk bestaat, zodat de mastvoeten ondergronds zijn verbonden.
Fundamenten zijn niet de meest fotogenieke delen van een hoogspanningslijn, maar gelukkig zijn er altijd wel ergens werkzaamheden. We zien hier een vlakke betonplaat met een raster in de vorm van een kardinaalsteken (#) waar vier stiepjes op staan. Dit specifieke blokfundament wordt in het Engels een grillage foundation genoemd. Foto door Tom Börger.
Een kwestie van gewicht
Fundatie met een grondplaat vertrouwt op massa. Het aanzienlijke gewicht van de betonnen bodemplaat diep in de grond, plus de aarde die er bovenop ligt, zorgt ervoor dat de mast nergens heen gaat. Samen met het gewicht van de mast zelf (toch ook al gauw een ton of vijf tot tien voor kleine en middelgrote masten) is het een stevige en simpele fundatie. Dertig of veertig ton beton voor een middelgrote mast is geen uitzondering. Daar komt het gewicht van de terug geschepte aarde letterlijk nog bovenop. Voor dit type fundament maakt het weinig uit of er een vakwerkmast of een buismast bovenop staat. Bij een buismast wordt één grote stiep met een ring bouten in het midden ingegoten in plaats van vier stuks in een vierkant.
Hoe kan je zien welk fundament met een heipaal is gemaakt? Wat meestal werkt is goed kijken naar eventuele bouten en naar de hoek: stiepjes op zwaartekrachtsfundamenten staan rechtop en de mast is opgeschroefd, terwijl heipalen de hellingshoek van de stalen randstaaf van de mast volgen en doorgaans zijn ingegoten. Rechtsboven is dus een heipaal. Foto door Ot Lesley.
Het spreekt voor zich dat hoekmasten en hele zware masten een steeds zwaardere grondplaat hebben, soms zelfs gecombineerd met heipalen waarbij zogeheten koppensnellen wordt toegepast: men verbrijzelt dan de bovenste meter van een gewapend betonnen heipaal en vlecht de blootgelegde wapening samen met die van het fundament dat erbovenop wordt gegoten, om vervolgens het geheel weer in te gieten in een nieuw betonblok. Ook bij wintrackmasten en zelfs windmolens wordt deze gecombineerde methode van een zware voetplaat met koppensnellen van heipalen toegepast. Tegenwoordig wordt vanwege dit gedoe vaker gekozen voor zogeheten larssenpalen: heipalen die uit een holle koker bestaan en waar binnenin dan beton wordt gegoten. Blokfundatie heeft daardoor in de laatste decennia snel terrein verloren aan fundaties met larssenpalen.
Een gegoten betonplaat kan zich aanpassen aan iedere plek en het werkt daardoor ook op steenachtige ondergronden. Zolang er geen gevaar is voor verzakking kan men ook op heuvels en andere gebieden met losse rotsen en stenen een plek vrij maken van losliggende stenen en er een blokfundament toepassen. In licht bergachtig terrein wordt een dan ook veelvuldig gebruikt.