Mastbord
Het mastbord is vaak het grootste bord op de mast. Het bevat informatie die bedoeld is om door iedereen te kunnen worden begrepen.
Het mastbord is meestal het volste bord dat je aantreft op een hoogspanningsmast. Het is in principe ook het enige bord dat bedoeld is om gelezen en begrepen te worden door iedereen, zonder technische voorkennis. Hoewel klokgetallen en circuitcodes trouwens niet moeilijk zijn om te leren lezen zodat je ook de andere borden kan leren begrijpen, maar dat kan je op de betreffende pagina’s doen.
Het standaardmodel mastbord voor koppelnetverbindingen in Nederland voor masten uit het era 1986 tot circa de eeuwwisseling. Merk op dat er een nieuw tussenbordje werd gemonteerd met de naam van Tennet erop. Wie goed kijkt ziet tussen de linkerrand en het gevaaricoon nog net de stippellijntjes van het oude logo van het SEP, de eigenaar van de verbinding voordat Tennet ontstond. Foto door Gerard Nachbar.
Mastborden zien er sterk verschillend uit, maar ze bevatten bijna altijd dezelfde elementen. Een elektrisch gevarenteken met waarschuwing, het mastnummer, de eigenaar of beheerder, en de netspanning van de verbinding. Dat levert een redelijk fors bord op. De exemplaren die op de masten van het Nederlandse koppelnet hangen zoals op de foto hierboven zijn bijna een meter breed.
Het bord zit altijd op de voet van de mast. De belangrijkste taken van het mastbord zijn het tonen van elektrisch gevaar (een bliksemsymbool), het tonen van het mastnummer en het tonen van de eigenaar of beheerder. Op de meeste mastborden worden deze drie functies gecombineerd, maar soms is het mastnummer er los naast gemonteerd. De eigenaar of beheerder van de verbinding staat op het bord. De meeste borden bevatten ook een aanduiding van de bedrijfsspanning, maar dat is niet verplicht. Het servicetelefoonnummer is bedoeld voor particulieren om storingen of ander ongerief te kunnen doormelden. Een geslotenverklaring volgens artikel 461 (Wetboek van Strafrecht) is standaard in Nederland. Dit zinnetje geeft de netbeheerder het wettelijk recht om onbevoegden weg te sturen uit de hoogspanningsmast en het geeft de politie ook het recht om te mogen beboeten bij overtredingen.
Net zo verschillend als de hoogspanningslijnen zelf
Zo gelijkgetrokken als het systeem met circuitkleuren en vlaghaken is, zo verschillend zijn de mastborden gebleven. Per netbeheerder, per verbinding, per tijdvlak en soms zelfs per mast verschilt het precieze uiterlijk van het bord. Het was net hoe de pet de bouwer of concessiehouder van de verbinding erbij stond op het moment van de bouw. Borden op oude verbindingen zien er daardoor heel anders uit dan die op recente exemplaren en iedere eigenaar hield er zijn eigen layout op na. Laten we eens op expeditie gaan en wat rondkijken in de velden (altijd een goed idee).
Van linksboven met de klok mee: mastbord van Nuon uit de jaren 90, mastbord van Tennet uit de vroege jaren 10, mastbord van EDON (de fusie van het EGD en de IJsselmij in de jaren 90), mastbord van een oude lijn van Eneco, een Duits bord op een Bahnstromlijn en een oud mastbord van de PNEM uit Noord Brabant uit de jaren 60. Foto’s respectievelijk tweemaal door Gerard Nachbar, Hans Nienhuis, wederom tweemaal Gerard Nachbar en Michel van Giersbergen.
Sommige netbeheerders zoals de PGEM en later Continuon in Gelderland maakten er een sport van om een gelijkvormig mastbord te ontwerpen dat kon worden toegepast op iedere verbinding in hun rayon. Volgepropt met zoveel mogelijk informatie. Circuitcodes, telefoonnummers, bijna tot en met de bezoektijden van het hoofdkantoor van het bedrijf en het aantal wiebeltanden van het zoontje van de architect, alles werd erop gezet. De PNEM in Brabant gooide er gedurende een bepaald aantal jaren een beetje met de pet naar. Zij hielden het juist zo simpel dat ook dat zijn doel voorbij schoot omdat het bord amper nuttige informatie bevat.
De PNEM in Brabant (links) had een periode van minimalisme. PNEM Transport & Opwek. En daar mochten we het mee doen. Heel anders dan Nuon die de borden volpropte met een streekroman aan codes, symbolen en logo’s. Hoewel een beetje rommelig, het Nuonbord bevat wel meer nuttige informatie. Foto’s door Michel van Giersbergen en Gerard Nachbar.
Weer anderen, zoals de PLEM in Limburg, beschouwden mastborden als een onderhoudsvrij onderdeel van hun net. Zij vervingen de borden simpelweg eh.. nooit. Daardoor zijn er op de oudste lijnen nog originele gegoten aluminium borden te vinden, bevestigd in 1932: Levensgevaarlijke hooge spanning!
PLEM-mastbord van gegoten aluminium, net zo oud als de hoogspanningslijn zelf (1932). Het taalgebruik is niet meer van deze tijd, maar de boodschap is nog altijd actueel. Foto in Limburg door Michel van Giersbergen.
Het zinnetje blijf uit de buurt van de draden, ook als ze op de grond liggen (in verschillende varianten) treffen we meestal ook aan. Het is al zo oud als hoogspanning zelf en het is een zinnetje dat een hoge cultpotentie heeft in hoogspanningsland. We hebben er bijvoorbeeld een print van voor op de rug van een T-shirt. Handig voor wie in de mancave wat snoeren en audiokabels over de grond heeft slingeren.
Twee oude borden in Limburg. Het exemplaar links heeft er later een nieuw bord bij gekregen van Essent (jaren 90), maar het bord zelf is rond de oorlog op zijn plek gehangen. Rechts een geperst bord uit de jaren 60. We zien meteen de meerwaarde van reliëfletters: ook al verbleekt de verf, de tekst blijft leesbaar. Foto’s door Michel va Giersbergen.
De leeftijd van de verbinding
Niet alleen de informatie op het mastbord, maar ook het taalgebruik, het materiaal en de vormgeving van de borden bevatten aanwijzingen waar een pylon geek voordeel mee kan doen. Mastborden zijn een indicatie voor de leeftijd van de hoogspanningslijn. In de gebieden van Nuon, waar Liander tegenwoordig de scepter zwaait (Gelderland, Noord Holland, zuidelijke Flevopolders) en in de EGD- en IJsselmijconcessie (later EDON, Groningen, Drenthe, Overijssel) zijn de mastborden ooit allemaal vervangen. In de andere gebieden van Nederland zijn de borden meestal nog origineel of sinds de overname door Tennet nog niet gereviseerd zodat er een goede indicatie van de mastborden uitgaat.
Links een bord op een hoogspanningslijn die in commerciële handen is, als invoedingslijn van een centrale. De code CCC4 laat zich raden – ClausCentrale eenheid C4. Rechts: mastbord 220 op (hee, dat is leuk) een 220 kV-lijn in de ietwat sobere en functionele stijl van Tennet sinds ongeveer 2010. Foto’s door Michel van Giersbergen en Hans Nienhuis.
Op de grote borden zijn het zijn de kleine dingen
Voor die-hards die de precieze leeftijd van de huisstijlborden uit het era 1986 tot en met 2010 willen weten; kijk eens goed rechts onderin het bord.
Polomnis uit Kampen is de fabrikant van de borden. Om een onnaspeurbare reden zetten zij het jaar van fabricage van het bord er altijd bij op. Pylon geeks zijn er maar wat blij mee. Foto door Ot Lesley.
De firma Polomnis uit Kampen is sinds jaar en dag de vaste contractnemer van Tennet voor de fabricage van bebording op de hoogspanningsmasten en de poorten van trafostations. In het standaardmodel van de jaren 80 en 90 zetten zij het jaartal van productie van het bord rechts onderin. Dit jaartal wordt vermoedelijk gebruikt om een vervangend exemplaar te kunnen maken met dezelfde grafische opmaak, of om bij fabricagefouten een lichting borden te kunnen identificeren. Vanuit het oogpunt van pylon geeks en andere geïnteresseerden is het vooral een handige indicatie van de leeftijd van de hoogspanningsmast waar hij op hangt.
Geen kerntaak
Waar circuitmarkering, correcte randstaafschildering en vlaghaakjes tot de essentiële dingen behoren die per mast altijd op orde dienen te zijn, geldt dat apart genoeg niet voor de mastborden. Een ontbrekend bord wordt niet direct vervangen. Met name in regio’s waar jeugdhonken populair zijn (door verbitterde ambtenaren vaak zuipketen genoemd) wordt af en toe een mastbord gepikt voor aan de muur. Het past in de rij van gejatte verkeersborden (het bord voor slecht wegdek, op de kop opgehangen), dubbelzinnige plaatsnaamborden (Rectum, Doosje, Boerengat, Sexbierum) of de bushalte van het buurdorp. De netbeheerder vervangt zulke borden vroeg of laat wel, maar er kan enige tijd overheen gaan.
Het mastbord heeft een lagere prioriteit dan essentiële veiligheidsmarkeringen zoals circuitborden en klokgetallen. Het klinkt vreemd, maar eigenlijk moeten we daar blij mee zijn. Juist doordat het mastbord niet de A-prioriteit heeft kon het gebeuren dat de tientallen verschillende soorten borden tot op de dag van vandaag in het net te vinden zijn, en daarmee de informatie die hun stijl en uiterlijk bepalen. Een klein stukje nethistorie is zo blijven bestaan en de hoogspanningslijnen worden er boeiender door.
