Amovering
Ook bij grondkabels raakt er wel eens een buiten dienst. Wat gebeurt er nadat de breakers voor het laatst zijn geopend?
Een grondkabel kan te klein raken. Hij kan dan het vermogen niet meer aan dat nodig is om te worden getransporteerd. Of hij raakt vanwege beschadigingen, veranderingen van het landgebruik of veroudering buiten bedrijf. Geheel of gedeeltelijke sloop, met een net woord amoveren, is voor een kabel diep in de grond een ander soort klus dan voor een bovengrondse lijn. Ook met andere keuzes, want meestal is het de beste keuze om de kabel opzettelijk juist niet te ‘slopen’. Opgraven is nogal een operatie.
Herbenutten, slapen of verlaten
De meeste kabels van vandaag zijn XLPE-kabels. Een droge kabel waarin geen olie zit en die inert zijn als ze in de grond liggen. Raakt zo’n kabel vanwege stadsuitbreiding een hinderpost die graag een ander tracé moet krijgen, dan kapt men hem, legt een nieuw stuk tracé aan en verbindt men hem daar weer aan. Het geknipte stuk wordt dan uitgegraven.
Wanneer een hoogspanningskabel als geheel geen nuttig doel meer dient door bijvoorbeeld een capaciteitstekort of veranderingen in de netstructuur, dan wordt deze meestal gewoon afgeschakeld waarna hij verlaten achterblijft in de grond. XLPE kan geen olie lekken en GPLK (voor middenspanningen) staan niet onder oliedruk. De olie die de massa vormt is viskeus en lekt nauwelijks tot niet als de kabel lek slaat. Soms kan een afgedankte kabel geheel of gedeeltelijk nog een nieuwe rol krijgen in een lager netvlak. Meestal is verwijderen van XLPE en GPLK belastender voor het milieu en de omgeving dan de kabel gewoon laten liggen.
Verlaten grondkabels staan alleen op de netkaart als ze nog relevantie hebben. Tussen Terwinselen en Vegla ligt een verlaten grondkabel sinds 1987 (twee 150 kV-circuits). In de decennia ervoor stond er in Herzogenrath een glasfabriek die zoveel stroom vroeg dat een netaansluiting in Nederland het handigst was. De aansluitvelden bestaan nog, maar de kabel zelf is intussen een relict.
Er is bij laten liggen ook een middenweg mogelijk die men slapen noemt: de kabel wordt niet gebruikt en kan ook niet met een druk op de knop weer in dienst komen, maar wordt technisch wel gehandhaafd als asset zodat bij eventuele onvoorziene veranderingen in de toekomst de kabel toch weer in dienst kan komen. Slapen zien we vooral bij nieuw aangelegde kabels die soms maanden tot in uitzonderlijke gevallen jaren op de muziek vooruit lopen tot de netverzwaring eindelijk gereed is, maar het komt dus ook voor bij kabels die er al een leven op hebben zitten.
Gasdrukpijp: druk eraf en soms herbenutting
Een gasdrukpijp is een categorie op zichzelf. Een pijp met daarin een kabel kan drukloos worden gemaakt. Daarna hangt het ervan af wat de reden is waarom de kabel uit gebruik moet. Als zijn tracé in de weg ligt kan men kiezen voor een omleiding langs een andere route voor het stuk dat in de weg ligt. Raakt de kabel overbodig in het net omdat er bijvoorbeeld door overheveling (verplaatsing netopeningen) vanuit andere richtingen invoeding ontstaat zodat de kabel geen nuttige rol meer dient, dan kan men een gasdrukpijpkabel afschakelen en verlaten. Vaak is achterlaten minder belastend voor de omgeving en het milieu (graafwerk) dan verwijderen.
Er is echter een bijzondere eigenschap waardoor gasdrukpijpkabels interessant kunnen zijn voor hergebruik. Die pijp is een open holte door de grond heen en zulke corridors zijn hun gewicht in goud waard. Wanneer de netbeheerder een andere of wat zwaardere kabel nodig heeft en de pijp is groot genoeg, dan kan soms de bestaande kabel uit de buis worden getrokken terwijl een vervangende XLPE-kabel ervoor in de plek komt. Als die zijn warmte voldoende kwijt kan, zijn gasdrukpijpkabels de enige grondkabels die je in principe kan opwaarderen.
Afgeschakelde aftak naar een voormalige WKK-centrale. De aftak is permanent open gezet en het circuit is hard doorverbonden. Maar de kabel zelf (in zijn gasdrukpijp) ligt er nog. Het lijkt niet logisch om deze ooit nog op 110 kV te gaan gebruiken, maar op termijn kan de gasdrukpijp zelf wel een mooie corridor vormen voor andere infra als men de kabel eruit trekt. Foto door Dion Lambers.
Kan dat niet, of heeft de netbeheerder geen belang bij een tweede leven als elektriciteitskabel, dan kan de gietijzeren pijp ook worden vrijgegeven voor andere nutsbedrijven. Telecomkabelaars, waterleiding, middenspanningskabels of een persriool, een lege mantelbuis onder de grond door blijft nooit lang leeg.
Oliedruk: monitoren of uitgraven
Een oliedrukkabel bevat een sterk vloeibare olie onder druk om te voorkomen dat de kabel cavitaties kan ontwikkelen bij krimpen en uitzetten onder temperatuursveranderingen. Als er een lek in de kabel ontstaat is dat te vernemen door drukverlaging, maar de olie komt dan in het milieu terecht. Als een oliedrukkabel afgeschakeld wordt en spanningsloos in de achtergrond achterblijft kan men de druk van de olie halen. Daardoor lekt de olie minder snel als er een gat in de kabel ontstaat. Maar ook zonder druk blijft lekkage alsnog langzaam doorgaan als een kabel lek slaat.
In sommige gevallen kiest men ervoor de oliedrukkabel fysiek te verwijderen. Uitgraven dus, in normale woorden. Dat is een kostbare aangelegenheid die ook overlast veroorzaakt. Ook uitgraven houdt het risico in dat er olielekkages ontstaan, want men kan de kabel niet vooraf ‘leegmaken’ van de olie. Amoveren is echter noodzakelijk als het landgebruik verandert door bijvoorbeeld stadsuitbreiding of aanleg van een haven, of wanneer de kabel door een watergang loopt waarbij lekkage extra schadelijk kan zijn.
Soms valt de keuze op niet amoveren, maar achterlaten in de grond terwijl men de druk erop laat staan. Een eventuele lekkage lekt dan sneller veel meer olie, maar door de druk te monitoren kan men bij een plotselinge afname van de druk een lekkage alsnog sneller op het spoor komen zodat na enige tijd de hoeveelheid gelekte olie juist kleiner is. Plus dat bekend is dát er gelekt is. Het komt wel met een andere prijs, de oliedrukhuisjes en bijbehorend onderhoud zal in de schema’s van de netbeheerder aanwezig moeten blijven. De kabel wordt dan wel een kostenpost.