Jargonboek

W - Letter kan op veel manieren terugkomen (zoals voor watt), maar in de mastenbouw is het een afkorting voor een wisselmast of fasewissel. Heeft de wisselmast een lijnhoek (dat kan), dan wordt hoekmastjargon gebruikt als achtervoegsel. Zo kan er sprake zijn van een WA, WB en WC naargelang de lijnhoek toeneemt.

W-veer (W-clip) - Borgpennetje waarmee wordt voorkomen dat een klepel- en kapverbinding kan losschieten.

waai (washer) - Ook wel ring genoemd. Ringvormig metalen plaatje die tussen een plaat en een moer kan worden opgenomen.

waarschuwingsbord (warning) - Meestal het mastbord genoemd. Groot bord op de voet van een hoogspanningsmast waarop een waarschuwing, de netspanning, het mastnummer en contactgegevens met de netbeheerder staan. Het is het meest informatieve bord op een mastpositie.

wandstaaf (diagonal) - Andere aanduiding voor eerste- en tweede orde diagonalen en knikverkorters in de torenwand van een vakwerkmast.

warmte (heat, heat losses) - Energievorm waarin transportverlies zich voornamelijk uit. Een transformator en ook een circuit heeft een zekere weerstand (capacitief en ohms) en getransporteerde elektriciteit zal in de verbinding enig vermogen verliezen. Warmte is in luchtlijnen geen groot probleem maar grondkabels kunnen hun warmte moeilijker kwijt. Door deze warmte kan de weerstand van de kabel verder stijgen en er kunnen ook ongewenste bijeffecten in de verwarmde bodem om de kabel heen ontstaan. Ook kan de loadflow in een vermaasd net anders gaan lopen als de weerstand van een verbinding meer toeneemt dan die in een ander exemplaar.

waslijn (‘whas line’) - Cultjargon voor een hoogspanningslijn die eerst bovengronds stond, maar inmiddels is verkabeld. Ook te schrijven als was-lijn in de verleden tijd.

Watt (Watt, Joule per second) - Eenheid waarin vermogen en indirect ook energie kan worden uitgedrukt, ook in een tijdcontext (w/h). In de elektriciteitswereld is het aantal Watts de uitkomst van de spanning maal de stroomsterkte. Watt (afkorting W) kan soms ook worden geschreven als VA (Volt maal Ampère). Grote energieën, zoals ze in de hoogspanningswereld algemeen zijn, worden vaak uitgedrukt als kW (kilowatt), MW (megawatt) of zelfs GW (gigawatt).

weerstand (resistance) - Natuurkundige eigenschap van materialen. Een elektrische stroom in een geleidend materiaal ondervindt een tegenkracht die de stroom hindert en waardoor een deel van het vermogen wordt omgezet in warmte. Dit wordt (Ohmse) weerstand genoemd en het is een lineair verband dat rechtstreeks is gerelateerd aan de lengte en de doorsnede van een geleider. Ook de temperatuur speelt een rol, verreweg de meeste materialen krijgen een hogere weerstand als ze warmer worden. Alleen supergeleidende materialen hebben geen weerstand, maar die zijn onpraktisch om toe te passen in gangbare hoogspanningstechniek. Er zijn ook weerstandsverschijnselen die ontstaan door inwerking van elektromagnetische velden op een geleider waar stroom doorheen loopt. Zo is er mutuele beïnvloeding (meestal impedantie genoemd) en zelfbeïnvloeding (reactantie).

weesmast (‘orphaned tower’) - Term uit het netkaartbeheer. Hoogspanningsmast die zonder draden is achtergebleven in het landschap. Wordt soms ook een relictmast genoemd. Verschilt van een So-Da mast in de zin dat een weesmast ooit daadwerkelijk is benut in een voormalige verbinding en dat deze nog op zijn originele plek staat (en dus direct weergave op de netkaart rechtvaardigt, al dan niet in historische weergave.)

wenkbrauwen (‘eyebraws’) - Soms gebruikte term onder pylon geeks voor het uiterlijk van de bliksemdraadbevestigingen op bepaalde hamerkoppen in de voormalige EGD- en IJsselmij-concessies.

Wet op Open Assetdata 2019 - Nederlandse wet die netbeheerders sinds 2019 verplicht om openbaar beschikbare geodata van de ligging van hun assets beschikbaar te stellen aan het publiek.

Wij gaan tot het draadje - Het oude motto van HoogspanningsNet. Sinds circa 2012 luidt het motto Alles over hoogspanning op het net. Sinds 2020 wordt ook Veni Vidi Voltage gebruikt, maar die heeft meer betrekking op de netkaart.

wijziging (topologic alteration) - Of gewoon een verandering. In geval van een elektriciteitsnet is een wijziging iedere aanpassing die effect heeft op hoe vermogen door het net loopt, hoe er verschakeld kan worden en hoe de beveiligingsinstellingen moeten zijn ingeregeld. Het vervangen van een component door een gelijkaardig nieuw exemplaar is dus geen wijziging omdat de eigenschappen van het netwerk er niet van veranderen. Een nieuwe verbinding met een andere impedantie, een nieuw invoedingspunt of een nieuw verplaatste netopening zijn dat wel, net als het ombouwen van een sternet naar een ringnet of omgekeerd.

wikkeling (winding) - Meestal een volledige slag (360 graden) van een geleider rondom een kern of blikpakket, of om het anker van een elektromotor of generator. Wikkelingen hebben een spoelwerking en vertonen reactief gedrag, wat ze interessant maakt voor niet-galvanische overdracht van vermogen. Wikkelingen, of eigenlijk het aantal wikkelingen en de verhoudingsgetallen van meerdere wikkelingen rondom een gezamenlijke geleidende kern, zijn een van de belangrijkste kengetallen van transformators.

Willie Wortel en de Lampjes (Gyro Gearloose and the Helpers) - Soms ook gespeld als Willy. Verzetsfront uit de jaren 80 dat zich toelegde op sabotage van Nederlandse hoogspanningslijnen. Doel was het hinderen van nucleaire elektriciteitsopwekking in Dodewaard en Borssele. Gedurende enkele jaren tussen voornamelijk 1980 en 1986 werden sabotages ondernomen, waarvan sommigen slaagden. De gedachte was dat atoomenergie zijn bruikbaarheid zou verliezen wanneer het niet bedrijfszeker bij de centrales vandaan kon worden getransporteerd. Het totale aantal sabotages is niet bekend omdat de veiligheidsdiensten en de netbeheerders erbij gebaat waren om het zo min mogelijk publiciteit te geven. Op 23 september 1981 organiseerden ze een 'hoogspanningsdag' waarbij letterlijk werd opgeroepen tot sabotages: "Omzagen en uitgraven van hoogspanningsmasten, en niet te vergeten verdeelstations. Trek de natuur in en zoek je eigen hoogspanningsmast." Ook gaven ze een klein aantal exemplaren uit van een instructievideo en een drukwerkje genaamd 'KORTSLUITING – Sabotage in je Vrije Tijd'. Daarin werd beschreven hoe men een hoogspanningslijn kon saboteren zonder er zelf bij om het leven te komen. De overheid greep in en het is tot op de dag van vandaag niet toegestaan om het boekje en de video te bezitten of te verspreiden.

wind (wind load) - Naast zwaartekracht de belangrijkste externe kracht waarop een hoogspanningslijn wordt ontworpen. Tevens een van de energiebronnen waar bij de energietransitie zwaar op geleund wordt. Onvoorspelbaar van karakter, maar toepasbaar op grote schaal. Ook kan het worden meegenomen in dynamic rating.

winddruk (wind load) - De kracht die de wind kan uitoefenen op het mastlichaam en de geleiders. Bij vakwerkmasten is de winddruk op het mastlichaam een kleiner probleem dan bij buismasten. Bij een vakwerkmast waait de wind er voor het grootste deel dwars doorheen, bij buismasten is de netto winddruk een getal dat ook door ingewikkeld gedrag zoals vortex shedding en Von Kármànwervels wordt bepaald. In de praktijk is ook drag rondom de geleiders een kracht van formaat.

windpark (wind farm) - Groep windturbines die dezelfde aansluiting op het elektriciteitsnet delen of die in een lijn- of clusteropstelling hetzelfde gebied delen en als een eenheid overkomen. Windparken komen op land en op zee voor, in dat laatste geval wordt er van offshore wind gesproken.

windvermogen (wind power, windfarm, array of wind turbines) - Aanduiding voor een middelgrote tot grote groep windturbines die op het net worden ingevoed. 30 MW windvermogen betekent in dit geval dat er zoveel windturbines opgesteld staan dat er maximaal 30 MW vermogen op een zekere plek het net op kan worden gebracht.

Winter - In de elektriciteitssector, in het netbeheer en het netbedrijf: 01 november tot en met 31 maart. Een betere term was het koude seizoen. Het wordt ook wel het stookseizoen genoemd.

wintrack - Grote buismast waar Tennet erg trots op is. De wintrack werd in 2011 geïntroduceerd in Nederland en tot en met 2022 was het het vlaggenschip en de standaard keuze voor netuitbreidingen op 380 kV-niveau. Het is een bipole (met twee pylonen) waaraan de fasedraden zonder traversen zijn opgehangen en waaronder het magneetveld aan de grond tot een minimum wordt gereduceerd. Het mastlichaam bestaat uit een zeer scherpe witgeverfde kegelvorm waaraan de isolators schuine V-braces zijn. De wintrack werd onder pylon geeks over het algemeen maar matig gewaardeerd en het grote aantal bijnamen (van bonenstaken en breinaalden tot satéprikkers en kromtreks) is daar een vrij duidelijk teken van. In 2023 kwam het bericht dat Tennet de wintrack weer verlaat ten gunste van terugkeer van vakwerkmasten voor nieuwe netuitbreidingen. Bestaande tracés blijven staan.

wisselmast (transpositioning tower) - Ook fasewissel, fasewisselmast. Mastfunctie, zie de informatiepagina hierover.

wisselspanningsomzetter (converter) - Ook een AC-AC converter. Apparaat (roterend of static met elektronica) die wisselstroom van wisselfrequentie kan doen veranderen. Dit is niet mogelijk met rechtstreeks galvanisch contact, ondanks dat de spanning aan beide zijden van het apparaat niet noodzakelijkerwijs anders hoeven te zijn. Een goed voorbeeld is het Duitse Bahnstromnetz, waar net als het publieke hoogspanningsnet gewoon 110 kV op staat, maar met een frequentie van 16,6 Hz.

wisselstroom (alternating current) - Vaak afgekort als AC. Manier om elektriciteit mee te transporteren. Zie de St(r)oomcursus voor meer informatie.

WKK (CHP, combined heat and power) - Warmte-krachtkoppeling. Afkorting die vooral wordt gebruikt voor tuinders die met gasturbines hun kassen verwarmen en die met de daarbij vrijkomende bewegingsenergie van de turbine stroom opwekken en het net op sturen. WKK is weliswaar decentraal vermogen (per tuinder of andere WKK-aansluiting wordt zelden meer dan 20 MW vermogen ingebracht), maar over heel Nederland genomen zijn er honderden van deze eenheden zodat WKK alsnog een kracht van formaat vormt in het net. In totaal staat er zo'n 6 GW decentraal WKK-vermogen opgesteld. Naast bijverdienste voor de tuinders is stroomlevering uit WKK-bronnen ook belangrijk als noodvermogen, omdat deze relatief kleine eenheden snel op te regelen zijn.

WOB - Tegenwoordig Wet Open Overheid, zie WOO.

wokkelen (torsion deformation) - Spreektaal voor het vervormen van de toren van een hoogspanningsmast doordat deze op torsie wordt belast. Wokkelen kan worden tegengegaan door kruisplatforms aan te brengen.

WON (‘Dutch Law on Neutral Grid Operation’) - Wet Onafhankelijk Netbeheer, in de volksmond ook wel de Splitsingswet of de Elektriciteitswet 1998 genoemd, hoewel het feitelijk niet precies dezelfde dingen zijn. De WON is een wettelijk besluit uit de jaren negentig en het bepaalt dat er een harde scheiding moet bestaan tussen enerzijds het hoogspanningsnet (energietransport) en centrales/afnemers (energie-opwek en gebruik). Het transportnet dient staatseigendom te zijn waarop de netneutraliteit van toepassing is zodat iedere producent en klant in beginsel gelijke rechten heeft en niet langer aan een concessie of gebied verbonden is. Tevens is het energieproducenten niet langer toegestaan een eigen transportnet op hoogspanningsniveau te exploiteren op een wijze waardoor er in een geografisch gebied een monopolie ontstaat. Ook voorziet de wet in het aanstellen van netbeheerders in de vorm van TSO's volgens een quango-constructie.

WOO - Wet Open Overheid, voorheen WOB. Juridisch vehikel waarmee burgers of bedrijven openheid van bestuur kunnen eisen van de overheid om inzage te krijgen in democratische besluitvorming. Wordt ook redelijk veel gebruikt om te reconstrueren hoe besluiten zijn genomen die later niet zo blijken te zijn gelopen als bedoeld was, of waar een vissig luchtje omheen hangt. WOB had krachtiger middelen dan de herziene WOO.

WSP - Williams Sales Partnership. Zie WSP Energie.

WSP Energie - Internationaal bedrijf (WSP) waarin Petersburg Consultants in 2021 is opgegaan en daar inmiddels de Nederlandse vakgroep WSP Energie vormt. Kernactiviteiten zijn civiele- en elektrische engineering, stationsontwerp, doorberekenen van antennes in hoogspanningsmasten en elektromagnetische beïnvloedingsberekeningen. WSP Energie houdt kantoor in Arnhem op Mariëndaal.