Jargonboek

G-waarde (thermal conductivity) - Getal dat de thermische geleidbaarheid van de grond aangeeft. Ofwel, hoe goed grond (zand) in staat is om warmte weg te geleiden van een grondkabel. Bij grondverbetering wordt het originele bodemmateriaal vervangen door zand met een hogere G-waarde.

gaffel (fork) - → vork

gaffelmast (fork tower) - Mastmodel. Een gaffelmast lijkt op een deltamast, maar mist de balktraverse. Het ontwerp wordt veel minder gebruikt dan een deltamast. In Denemarken zijn er een aantal lijnen met grote gaffelmasten in gebruik.

galvanisch (galvanic) - Galvanisch contact, galvanisch verbonden of een galvanisch geheel betekent het direct en geleidend aan elkaar bevestigen van meerdere onderdelen of het sluiten van schakelaars die dit ook bewerkstelligen. Een galvanisch verbonden component neemt automatisch hetzelfde potentiaal aan als de rest van het geleidend materiaal waarmee het is verbonden. In de elektriciteitswereld is een galvanisch verbinding dus een bevestiging van twee of meer componenten, circuits of zelfs hele deelnetten die dezelfde spanning hebben. Een vermogensschakelaar sluit een galvanisch contact, maar een transformator die vermogen overdraagt tussen netvlakken van twee verschillende spanningen verbindt deze twee netten dus niet galvanisch. De term is vernoemd naar Luigi Galvani, een Italiaans wetenschapper (1737-1798).

galvaniseren (galvanize) - Niet te verwarren met galvanisch verbinden. Het aanbrengen van (meestal) een laag zink op een ijzeren onderdeel door elektriciteit aan te leggen op een vloeistofbad en de ondergedompelde component, of door de component gewoon in een bad roodgloeiende zink te dompelen (thermisch galvaniseren). De laag zink vormt een opofferingsmetaal en beschermt het ijzer tegen corrosie. Wordt veel toegepast in stalen vakwerkconstructies in de openlucht, al dan niet samen met een laag verf.

gasturbine (gas turbine) - Machines waarmee een aanzienlijk deel van de elektriciteit wereldwijd en in Nederland en België mee wordt opgewekt. Een gasturbine is een motor die brandbaar gas (aardgas, syngas, biogas) in een turbine verbrandt en een roterende beweging ontwikkelt waarmee een generator kan worden aangedreven. Relatief kleine, korte exemplaren waarbij de straal hete gassen met grote snelheid achteruit de turbine wordt gestoten zodat de machine zelf vooruit wil bewegen zijn beter bekend als een turbojet, ofwel een straalmotor. Ze hebben een theoretisch maximumrendement van 36% en met name glastuinders (WKK) en piekshavers gebruiken dit soort machines. Meestal worden ze als straalmotor gebruikt om een vliegtuig mee aan te drijven (turbofan). Er zijn ook (veel) grotere en zwaardere machines die bedoeld zijn voor landgebruik en die stationair op hun plek blijven. Deze machines leveren minder stuwkracht, maar vooral rotatiekracht op een centrale as (turboshaft). Het zijn kolossale machines met de omvang van een heel huizenblok en die een topvermogen van 400 megawatt kunnen ontwikkelen. Het rendement kan bijna verdubbeld worden door achter de gasturbine een stoomturbine te plaatsen die restwarmte uitnut. Een gecombineerde gas- en stoomturbine wordt ook wel een STEG-eenheid genoemd.

GDS - Gesloten Distributiesysteem. Meestal een klantnet in privaat beheer, waar geen publieke andere klanten op zijn aangesloten. Het gaat dan om bijvoorbeeld eigennetten van chemische complexen, raffinaderijen of windparken die alleen produceren, maar soms kan het ook gaan om een groot ziekenhuis of een energiecoöperatie die op eilandbedrijf wil draaien. Voor het beheren en bedrijven van een eigennet is een ontheffing van de ACM (Autoriteit Consument en Markt) nodig.

gedraaid dubbeloog (angled double tongue) - Verbindingsplaat bestaand uit twee platte platen met een rond gat, die in een rechte hoek op elkaar zijn gezet in de lengterichting.

Geertruidenberg - Voor pylon geeks de grootste hotspot van Nederland en de vierkante kilometer met de grootste mastendichtheid van het land. Technisch ook belangrijk als een strategisch schakelstation.

geforceerde koeling (forced cooling) - Koeling voor meestal transformators door middel van een andere methode dan natuurlijke convectie of dissipatie (net woord voor 'op de wind zetten'). Geforceerde koeling kan het verpompen van olie zijn, het waaieren van lucht over radiateurs of koelblokken, en beide tegelijk. De precieze methode noemt men het koelregime.

geïntroduceerde term (introduced term) - Jargonterm die voorziet in een bepaalde aanduiding waar voordien geen passende benaming voor was in CIGRE-documentatie of andere bronnen. Vaak zijn het termen die in de community of in het werkveld zelf zijn ontstaan. Pylon geeks (het hobbygebied) zijn hier traditioneel vrij sterk in, denk aan verdrietachtiging, lijncontinuïteit, mastverrommeling of een facehugger. Ook binnen de netkaartcartografie zijn er vanzelf verschenen jargontermen te vinden, zoals een circuitkruising, een spookmast, een knijpzone of een lijnconvergentie.

geleider (conductor) - Draad waar elektrische energie doorheen kan.

geleiderafstand (conductor spacing) - afstand tussen twee of meer geleiders waarbij technisch gegarandeerd wordt dat er geen overslag kan plaatsvinden. Er zijn normen en richtlijnen voor de minimale geleiderafstanden in verschillende omstandigheden (ook weersomstandigheden) en daarin kan ook lijndansen en zwaai worden meegenomen.

gelijkstroom (direct current, DC) - Vaak als DC afgekort. Manier van elektrisch energietransport die gezien kan worden als het tegenovergestelde van wisselstroom. Bij gelijkstroom is zijn er twee draden (een plus- en mindraad of een gezamenlijke massa) waarvan de positieve draad een continu potentiaal voert ten opzichte van de andere draad of de massa. Gelijkstroom wordt in de hoogspanningswereld ook gebruikt, daar wordt het HVDC genoemd (High Voltage Direct Current). Het heeft toepassing vindt in lange zeekabels, back2back-converters, megaverbindingen van meer dan 3 GW capaciteit over lange afstand en ook in kathodische bescherming, maar nog niet in vermaasde netstructuren.

gelijkstroom(zee)kabel - Spreektaal voor een HVDC-(zee)kabel.

geluid (audible noise) - In dit geval geknetter, gebrom, gezoem of gesis veroorzaakt door hoogspanningscomponenten. Beperking van deze geluiden is niet altijd mogelijk, maar als er hinder ontstaat kunnen wel maatregelen worden genomen, zoals bromgeluid van een trafo omhoog richten in plaats van opzij.

gemottenbald (moth balling) - Term voor een productie-eenheid, asset of verbinding die op een zeker moment verlaten is, maar die bewust nog niet wordt geamoveerd met het oog op de mogelijkheid van hernieuwd gebruik in de toekomst.

generator (alternator, generator) - Machine waarin een roterende beweging wordt ingebracht en waarin die energie wordt omgezet in elektrische energie, over het algemeen in de vorm van wisselstroom. Het omgekeerde is een elektromotor. Soms kan een generator ook als een motor worden gebruikt, bijvoorbeeld in pompmeren.

geometrie (tower top geometry) - Meestal mastgeometrie. Ruimtelijke vorm waarin de circuits gedragen worden. Dit kan gelijk zijn aan de circuitvorm, maar hoeft niet altijd.

geopende schakelaar (open breaker, open switch) - Een geopende schakelaar staat uitgeschakeld en opent een elektrisch circuit, zodat er geen vermogen kan lopen.

Geperste olie (refill oil) - Ook bekend als bijgeperste olie. Olieaanvulling in GPLK-kabels wanneer een klein beetje olie lekt. Bijpersen van olie is bij een volledig intacte kabel niet nodig.

geslagen geleider (stranded conductor) - Geleider samengesteld uit meerdere dunne draden die zijn samengeslagen (oude term uit touwmakersindustrie) tot een combinatiedraad, meestal in een spiraalvorm.

gesloten (closed switch) - Een gesloten schakelaar laat stroom passeren. De schakelaar is dan ingeschakeld. Het tegenovergestelde is een geopende schakelaar, die laat geen stroom passeren.

gesloten schakelaar (closed breaker, closed switch) - Een gesloten schakelaar staat ingeschakeld en sluit een elektrisch circuit, zodat er vermogen kan lopen.

gestuurd boren (Horizontal Directional Drilling, HDD) - Techniek van oorsprong afkomstig uit de olie-industrie waarmee een horizontale boring kan worden gemaakt die ondergronds van richting kan veranderen en zo een kronkelig pad kan volgen. Deze techniek is toenemend populair om grondkabels mee te leggen in drukke of ingewikkelde omgevingen omdat gewoon onder stadswijken en rivieren door kan worden geboord zonder sleuf.

gesynchroniseerd net (synchronized grid) - Elektriciteitsnet waarbinnen alle elektriciteitsproducenten op hetzelfde moment dezelfde fasen belasten zodat alle productie synchroon loopt en het hele net op dezelfde frequentie loopt. Zie de st(r)oomcursus voor een bredere uitleg.

gewicht (weight, mass, tare) - Meestal uitgedrukt in kilo of ton. Kracht die een massa ondervindt in het aardse zwaartekrachtsveld, waarbij andere krachten zoals wind niet zijn meegenomen.

GIS - 1) afkorting van Geo-Information Science. Vakgebied dat informatica met geografie combineert. In de elektriciteitssector heeft het toepassingen in loadflow, opweklocaties en in de toekomst in smart grids, en we geburuiken het bij HoogspanningsNet ook voor netkaarten. 2) afkorting van Gas Insulated Station dan wel Gas Insulated Switchgear. Hoogspanningscomponenten kunnen worden geïsoleerd door lucht (AIS), maar door lucht te vervangen door een gas dat nog veel beter isoleert kan men de componenten dichter bij elkaar zetten zodat een compactere stationsopbouw mogelijk wordt. Meestal gebruikt men daar zwavelhexafluorïde voor (onbrandbaar en niet giftig), maar dit gas is een sterk broeikasgas en daardoor is het niet omstreden. Alternatieven zijn er echter amper op dit moment. GIS-apparatuur is duurder dan luchtgeïsoleerde apparatuur maar op plekken waar weinig ruimte is kan het een uitkomst zijn.

GIS - Gas Insulated Station, of Gas Insulated Switch(gear). Hoogspanningsapparatuur die niet geïsoleerd is door middel van atmosferische lucht, maar door een ander gas met sterkere isolerende eigenschappen. Meestal wordt hier zwavelhexafluoride voor gebruikt.

glaskapisolator (toughened glass insulator) - Het meest gebruikte type isolator op de wereld. Een subvariant van de cap-and-pin insulator, waarbij de paraplu van transparant glas is in plaats van keramiek zoals bij oudere types.

glaze - → ijzel

Gotland HVDC - Ook wel de Gotlandlink genoemd. De eerste HVDC-hoogspanningsverbinding ter wereld die expliciet voor commercieel vermogenstransport was bedoeld, in gebruik gesteld in 1954. De hoogspanningskabel verbindt het Zweedse eiland Gotland met het vasteland en hij had oorspronkelijk een spanning van 100 kV bij 20 MVA capaciteit. Inmiddels is de originele kabel door twee veel zwaardere exemplaren vervangen en ook de converters zijn gemoderniseerd, zodat van de erfenis alleen nog het Uno Lamm museum resteert. In de hoogspanningswereld geldt de Gotlandlink (en ingenieur Uno Lamm zelf) als de eerste pionier van HVDC als bruikbare hoogspanningstechniek.

GPLK-kabel - Gepantserde Papier-LoodKabel. Het meest gangbare grondkabeltype tot ongeveer midden jaren 90. De naam slaat op de isolatiemethode (oliegedrenkt papier). Inmiddels wordt dit type niet meer nieuw aangelegd in wisselstroomverbindingen doordat XLPE technisch superieur is, maar we zien GPLK nog wel in nieuwe gelijkstroomverbindingen onder water.

graftakkeweer (‘shit weather’) - Ook wel netkaartweer genoemd. Term die in de community van pylon geeks en netcartografen gevleugeld is geraakt en die met name door fotografen wordt gebruikt voor ongeschikt weer om beoogde buitenactiviteiten te ontplooien. Duister, stil hogedrukweer, regen en wind, maar in het bijzonder bewolkt weer met een benedenmaatse temperatuur. Hoogspanningsfotografen kunnen dan nauwelijks het veld in. De goede zijde van graftakkeweer is dat dit sterk bevorderend is voor netcartografie, zodat er een verband bestaat tussen het ruwe aantal hoogspanningsfoto's, de gekarteerde circuitlengte en de negatieve afwijking van de hoeveelheid zonuren in procenten ten opzichte van de klimaatnormaal.

grijs (grey) - Kleur die net als groen liever niet wordt gebruikt als circuitkleur in verband met verwarring van de beginletter G met geel. Wordt grijs toch gebruikt, dan is de afkorting Gs.

grindbed (crushed rock) - Bodembedekking in moderne openluchtschakeltuinen. Grind is een slechte geleider van elektriciteit zodat aanraakpotentiaal en werkgevaar worden verminderd. Ook blijft er nooit water op staan zodat verzadiging van de bodembedekking en daarmee verhoging van de geleidbaarheid onmogelijk zijn. Ook kan het niet in brand vliegen (gras kan dat wel) en er groeit minder gemakkelijk onkruid op.

groen (green) - Kleur die net als grijs liever niet wordt gebruikt als circuitkleur in verband met een vals gevoel van veiligheid en verwarring van de beginletter G met geel. Wordt groen toch gebruikt, dan is de afkorting Gn.

grondkabel (underground power cable) - Spreektaal voor een ondergrondse verbinding. Soms ook gewoon kabel genoemd, in contrast met lijn. Een grondkabel ligt onder het maaiveld of in ad-hoc toepassingen erop en de geleiders worden geïsoleerd door een ander materiaal dan atmosferische lucht.

grondverbetering (cable bed treatment) - Het aanpassen of veranderen van de bodemeigenschappen rondom en boven een hoogspanningsgrondkabel. Ondergrondse hoogspanningskabels kunnen een aanzienlijke warmteontwikkeling genereren en om deze warmte te kunnen laten wegdissiperen kan het nodig zijn om grond met een andere G-waarde (thermische weerstand) rondom de grondkabel te leggen dan de oorspronkelijke bodem.

GRUP - Gewestelijk Ruimtelijk UitvoeringsPlan. Volgens Elia: 'een plan waarin het Vlaams Gewest voor een bestaand gebied regelt wat er wel of niet mag gebouwd of verbouwd worden. Het geeft dus een bodembestemming aan een bepaald perceel of een bepaalde percelengroep en toont hoe een buurt er in de toekomst kan uitzien'. Saillant detail: in Nederland is een grup een goot om mest af te voeren.

guirlande-demper (festoon damper) - Trillingsdemper die eruitziet als een breteldemper, maar waar aan weerszijden in de lengterichting van de draad een tweede, derde of vierde kleinere bretel is vastgemaakt.

Guyed V - Type schoormast, grootschalig bestaand uit twee benen en een balktraverse. De beide benen komen op de grond in één punt bij elkaar zodat ze een grote V-vorm met een balk bovenop vormen. Guyed V's hebben minimaal vier tuien nodig, maar slechts één fundamentblok. Op plekken waar geen landbouw is en waar de kosten van een fundament hoger zijn dan het nadeel van extra tuikabels met ankers is een Guyed V voordeliger dan een H-frame. Guyed V's zijn over het algemeen wat nieuwer dan H-frames en ze kwamen in de geschiedenis van de netontwikkeling wat later op. In zekere zin kunnen ze worden gezien als een doorontwikkeling van H-frames.

GW - Gigawatt. Een miljard watt, ofwel 1000 MW. Vermogens van deze ordegrootte zijn voorbehouden aan alleen de zwaarste centrales en aan koppelnetverbindingen van 220 kV of 380 kV.