Records NL / BE / Wereld

Nederland

Hoogste hoogspanningsmasten in Nederland

De twee kruisingsmasten voor Lekkerkerk I, een 380 kV rivierkruising in het westen van het land en behorend bij de verbinding Krimpen – Geertruidenberg, zijn 163 meter hoog.

Oudste hoogspanningslijn in Nederland in gebruik


De huidige 50 kV-verbinding Dodewaard-Wageningen-Ede is de oudste verbinding die nog steeds in dienst is. De hoogspanningslijn draagt twee circuits aan zogeheten schaarmasten en werd in 1929 in bedrijf gesteld als Hemmen-Ede. Hij is sindsdien continu gebruikt, maar er zijn in tussentijd wel met flink wat wijzigingen geweest zoals railings, inkorting, twee tussenstations, twee verkabelde gedeelten en een stuk parallelschakeling. De lijn heeft een capaciteit van 36 MVA per circuit. Het is niet de eerste hoogspanningslijn die werd gebouwd, zie daarvoor hierbeneden.

Eerste hoogspanningslijn in Nederland

De eerste verbinding die echt kan worden gezien als de eerste ‘hoogspanningslijn’ (50 kV bedrijfsspanning) is de verbinding Hengelo – Haaksbergen, in 1918 opgeleverd. Toch is er wat aan de hand, omdat het erop lijkt dat deze verbinding tot zijn sloop in de vroege jaren 60 altijd slechts op 10 kV is bedreven in plaats van op 50 kV waar deze voor was ontworpen. Slechts een fractie later in 1919 verscheen Maastricht – Schoonbron 50 kV, deze lijn is vanaf de oplevering wel direct op 50 kV gebracht. Het levert dus een ingewikkelde situatie op met twee recordhouders.

Langste hoogspanningsverbinding in Nederland

In absolute lengte is de NorNedkabel tussen Nederland en Noorwegen de langste hoogspanningsverbinding van Nederland. De kabel tussen de Eemshaven en Feda voert gelijkstroom, heeft een transportcapaciteit van 700 MVA, is 580 kilometer lang en hield tussen 2007 en circa 2018 ook het record voor de langste elektriciteitszeekabel ter wereld. De kabel is 50/50 in bezit van Tennet en StatNett.

Langste hoogspanningsverbinding in Nederland (op land)

De 380/110 kV combinatieverbinding Zwolle – Meeden in het noordoosten van Nederland is ruim 107 kilometer lang. De twee 380 kV-circuits bovenin de verbinding doorkruisen drie provincies en worden nergens onderbroken, hoewel dit in de toekomst wel gaat veranderen met het gereedkomen van twee nieuwe ingeknipte trafostations op Veenoord en Ter Apel. Het record gaat na die tijd (denk aan 2025 of 2026) wellicht terug naar Maasbracht – Dodewaard (99 km), die voor oplevering van Zwolle – Meeden in 1996 ook al de recordhouder in Nederland was.

Zwaarste verbinding Nederland (circuitcapaciteit)

Dit is voor Nederland ingewikkeld om te zeggen. Eer zijn tientallen kandidaten omdat iedere 380 kV-verbinding met 4 kA transportvermogen allemaal rated is op 2635 MVA nominale capaciteit. De maximale capaciteit waartoe ze overbelastbaar zijn kan wel wat variëren, maar dit is geen normale bedrijfssituatie zodat we dit niet meenemen.

Zwaarste verbinding Nederland (totale transportcapaciteit)

380/220 kV Meeden – Eemshaven, een verbinding beter bekend onder zijn bijnaam de Mammoetlijn, is uitgerust voor viermaal 380 kV 4 kA en dus viermaal nominaal 2635 MVA transportvermogen. Twee circuits worden echter al sinds de oplevering nog op 220 kV bedreven en dit lijkt voorlopig zo te blijven.

Zwaarste grondkabel

Tussen Delft en Pijnacker ligt sinds 2012 een grondkabel voor 380 kV met twee circuits van 2635 MVA elk. Dit was de eerste kabel van dit formaat en vooral deze hoge capaciteit in zijn soort in een openbaar transportnet op de wereld. Later volgden er nog een handvol kabels voor 380 kV 4 kA 2635 MVA in Nederland, maar het record ging in 2017 naar België die in de Stevinverbinding een grondkabel voor 3000 MVA toepaste.

Meeste circuits in een mast (meer dan twee posities achter elkaar)

De jukkenlijn van Harculo, een portaalstraat vlakbij Zwolle, is ontworpen op het dragen van acht 110 kV-circuits. Vanwege verschakelingen en reconstructies zijn het er momenteel nog zes.

Meeste mastposities in één verbinding

Dat is op twee manieren uitlegbaar. Bij een ononderbroken verbinding die sinds de oplevering niet is veranderd (originele aantal masten is nog present) is Maasbracht – Dodewaard 380 kV de recordhouder met 259 masten. Deze verbinding is weliswaar korter dan Zwolle-Meeden, maar het spanveld tussen de masten is ook kleiner zodat er meer masten nodig zijn. In absolute getallen is de 220 kV-verbinding die ooit tussen Harculo en Vierverlaten liep de winnaar, met oorspronkelijk 353 masten. Maar deze verbinding is in de loop der tijd ingekort, gereconstrueerd en van ingeknipte stations voorzien zodat het aantal masten dat nog opeenvolgend tot dezelfde verbinding behoort is gezakt tot beneden 259 masten.

Langste rechtstand

De langste rechtstand van Nederland en België (rechtdoor lopend mastvak tussen twee hoekmasten) vinden we in het zuiden van Nederland. Tussen Elshout en Raamsdonksveer loopt de 150 kV-verbinding ’s Hertogenbosch – Geertruidenberg over iets meer dan 21 kilometer kaarsrecht van oost naar west. Er zitten wel enkele kleine hoogteverschillen in.

50 kV-records

De eerste 50 kV-lijn ontworpen voor deze spanning was Hengelo – Eibergen, opgeleverd in 1918, maar het is niet waarschijnlijk dat deze vreemde lijn ooit zijn ontwerpspanning heeft gevoerd. Waarschijnlijk bleef deze tot zijn sloop in de jaren 60 altijd op 10 kV. De oudste 50 kV-lijn waarvan 50 kV als bedrijfsspanning een is bewezen is slechts een jaar jonger, deze stond tussen Maastricht en Staatsmijn Emma. De oudste nu nog bestaande en gewoon gebrukte 50 kV-lijn is Dodweaard – Ede (ooit opgeleverd als Hemmen – Ede), het is tevens de oudste verbinding in het land die nog in dienst is. De zwaarste 50 kV-lijn is Nunspeet – Harderwijk, met twee circuits voor 84 MVA. Deze lijn is wel voor 150 kV ontworpen en zal op termijn ook op die spanning worden gebracht.

110 kV-records

Volgens Kiessling et al. is de eerste 110 kV-verbinding ter wereld in Duitsland in bedrijf gesteld in 2012. De oudste 110 kV-lijn in Nederland is een ingewikkeld verhaal omdat 110 kV zeer dichtbij 100 kV ligt, een spanningswaarde die reeds sinds de jaren 20 al in Nederland in gebruik was. De eerste hoogspanningslijn die 110 kV zou gaan voeren werd oorspronkelijk ontworpen om 100 kV te dragen tussen Bergum en Vierverlaten. De verbinding werd in 1929 in gebruik genomen op 60 kV. In 1933 werd de verbinding Groningen-Gasselte opgeleverd. Deze was eveneens ontworpen voor 100 kV. In Duitsland was 110 kV toen al tot een standaard uitgegroeid, zodat er veel componenten en apparatuur voor die spanning beschikbaar was. Ondanks bedenkingen rondom de aanschaf van Duits materiaal net na de Tweede Wereldoorlog werden de bestaande 110 kV-lijnen niet lang daarna overgezet naar 110 kV, al is vrijwel nergens te vinden hoe en wanneer dat is gedaan en of het echt een technische wijziging was of slechts een definitieverandering. Groningen – Gasselte was waarschijnlijk de eerste verbinding die ook echt in het boekje 110 kV voerde. De zwaarste 110 kV-verbinding is de korte lijn Hengelo Weideweg – Hengelo Oele, met twee circuits voor beiden 514 MVA.

150 kV-records

De wereldwijd eerste toepassing van 150 kV is niet gedocumenteerd omdat het op de wereld een weinig gebruikt niveau is. De eerste hoogspanningslijn geschikt voor 150 kV in Nederland werd reeds in 1930 ontworpen en gebouwd. Deze liep tussen de Staatsmijn Maurits en Roermond. Pas in 1932 werd de ontwerpspanning ook werkelijk toegepast op de verbinding. Voor die tijd draaide deze een aantal jaren op 100 kV. De oudste nog bestaande verbinding is slechts een jaar jonger en deze loopt tussen Best en Tilburg. De zwaarste 150 kV-lijn qua circuitcapaciteit is Geertruidenberg – Breda met 650 MVA per circuit.

220 kV-records

Volgens Kiessling et al. is de eerste 220 kV-verbinding ter wereld in Duitsland in bedrijf gesteld in 1929. In de oorlog werd in 1943 voor het eerst 220 kV op Nederlands grondgebied toegepast. Dit betrof de verbinding tussen Zukunft, Lutterade en Jupille. Er zijn nog delen van deze lijn over, maar die voeren vandaag 150 kV. De oudste nog gebruikte 220 kV-lijn in Nederland is van 1966 en het is de verbinding tussen Harculo (Hessenweg) en Vierverlaten. Echter, er zijn nog een aantal masten bewaard gebleven die ooit aan oudere 220 kV-lijnen in Salland en Twente behoorden, maar die tegenwoordig circuits van 110 kV dragen. De zwaarste 220 kV-lijn per circuit zijn de voor 380 kV geschikte circuits in de Mammoetlijn in Groningen, en een paar interne verbindingen tussen Robbenplaat en Eemshaven, allen kunnen 1525 MVA aan, al wordt dat in de praktijk door andere bottlenecks niet gehaald.

380 kV-records

Volgens Kiessling et al. is de eerste verbinding voor dit netvlak (400 kV) in 1951 in gebruik genomen in Zweden, en wel tussen Harsprånget en Halsberg. De verbinding bestaat nog steeds, zij het met wat wijzigingen. Voor Nederland kan het op twee manieren bekeken worden. De eerste verbinding ontworpen op 380 kV-verbinding in Nederland werd in 1966 gebouwd (Geertruidenberg – Eindhoven, beter bekend als de kleerkastenlijn), maar de eerste jaren werd deze bedreven op 150 kV. In 1969 werd hij pas op zijn ontwerpspanning gebracht. In tussentijd werd hij ingehaald door de verbinding Roermond – Oberzier, waaraan de bouw net iets later was begonnen, maar die reeds in 1967 in bedrijf kwam op zijn ontwerpspanning. De zwaarste verbinding is ook op twee manieren op te vatten. Per circuit zijn er wel twintig kandidaten die allemaal 2635 MVA kunnen voeren. Als hele verbinding is het de Mammoetlijn tussen Meeden en de Eemshaven, met in principe vier circuits.

België

Hoogste hoogspanningsmasten

De Scheldekruising tussen Mercator en Lillo, opgeleverd in 2019, heeft twee kruisingsmasten van 192 meter hoog. De masten wegen elk meer dan 500 ton.

Oudste hoogspanningsverbinding

Hierover is in België geen volstrekte zekerheid, maar er zijn nog enkele 70 kV-verbindingen en ook enkele grondkabels in dienst die uit midden jaren 20 stammen.

Langste hoogspanningsverbinding

De 400 kV HVDC-zeekabel NEMO (Zeebrugge – Richborough) is ruim 142 kilometer lang. Wel is de kabel ook 50/50 bezit van NationalGrid.

Langste hoogspanningsverbinding (op land)

Brume – Aubagne (104 km) is een combinatielijn waar zowel 220 kV als 380 kV in hangt, maar waarin het 380 kV-circuit niet wordt onderbroken of getakt tussen deze twee stations.

Zwaarste verbinding (circuitcapaciteit)

In België is voor dit record de situatie duidelijker dan in Nederland. De 380 kV-verbinding tussen Horta en Zeebrugge, beter bekend als Stevin, heeft twee circuits met een nominale capaciteit van 3000 MVA elk, overigens wel uitgevoerd met twee verschillende soorten geleiders.

Zwaarste verbinding (totale transportcapaciteit)

Dit is een tie tussen Stevin (Horta – Zeebrugge) en de verbinding tussen Mercator en Lint. De eerste heeft twee circuits, die per stuk 3000 MVA aankunnen. De andere heeft momenteel drie circuits (620 mm² AMS-geleiders) die met 1500 MVA per circuit in totaal 4500 MVA capaciteit bieden. Worden beide verbindingen N-1 veilig tot hun top belast, dan kunnen ze beiden 3000 MVA aan. De verbinding Lint – Mercator is echter ontworpen om vier circuits te kunnen dragen. Mogelijk wordt in de toekomst het vierde circuit nog eens ingehangen waarna het theoretisch record bij deze verbinding terechtkomt.

Zwaarste geleiders in een luchtlijn

In de Benelux zien we de dikste geleiders (draden) in België. De overkruising van de Schelde tussen Doel en Zandvliet is uitgevoerd met geleiders van 1640 mm² AMS-AC.

Wereldrecords

Eerste hoogspanningslijn ter wereld

De eerste hoogspanningslijn ter wereld, hier voor het gemak gedefinieerd als een transportverbinding met een hogere spanning dan zowel de generator als de verbruiker, werd in 1886 in het Amerikaanse Great Barrington in bedrijf gesteld. De verbinding werd bedreven op 3 kV. Het betrof hier hoofdzakelijk een demonstratieproject en geen verbinding die operationeel een publiek of zakelijk nut diende.

Eerste hoogspanningslijn bedreven met AC driefasensysteem

Verrassend genoeg is de oudste hoogspanningslijn ontworpen voor driefasenspanning niet in Amerika maar in Duitsland gebouwd. In 1891 werd tussen Frankfurt en Neckar (175 km) een verbinding met één circuit in bedrijf genomen. Er werd een vermogen van 200 kVA verplaatst op 40 Hz. De netspanning bedroeg waarschijnlijk 15 kV, maar er zijn ook bronnen die het over 25 kV hebben.

Eerste hoogspanningsverbinding bedreven met gelijkstroom

We negeren enige experimenten door Edison en andere pioniers. De eerste commerciële (of misschien beter gezegd publiek operationele) gelijkstroomverbinding werd in 1954 in bedrijf gesteld toen het Zweedse eiland Gotland door middel van een honderd kilometer lange gelijkstroomzeekabel (20 MVA, 100 kV) met het vasteland werd verbonden. De verbinding heeft dienst gedaan tot in de jaren 80 en werd toen vervangen door een zwaardere opvolger, die tot op de dag van vandaag in functie is. Voor liefhebbers, in Visby (Gotland) is er het Uno Lamm museum, gewijd aan deze pioniersfase in het aansluiten van het eiland.

Oudste metalen vakwerkmasten die nog in gebruik zijn

De oudste vakwerkmasten zijn in 1901 in Californië gebouwd. Hout werd niet sterk genoeg geacht voor een kruising met een dal van 1300 meter. Meer details zijn bij ons niet bekend.

Eerste hoogspanningslijn met volledig metalen vakwermasten

De eerste hoogspanningslijn die volledig met metalen vakwerkmasten werd gebouwd was de 60 kV-lijn Niagra Falls – Toronto, opgeleverd in 1905. De masten waren per stuk iets meer dan 12,2 meter hoog en droegen de draden op staande isolators. Het transportvermogen bedroeg 30 MVA. Er zijn foto’s bewaard gebleven op een Japanse site. Het valt daarbij op hoe sterk deze masten leken op de hedendaagse dominante mastontwerpen in Scandinavië. Behalve de isolators (staand of hangend) is er in ruim een eeuw eigenlijk geen verschil in gekomen.

Oudste hoogspanningslijn nog altijd in actieve dienst

De 270 km lange 60 kV-lijn tussen het Mexicaanse Necaxa en El Oro werd in 1905 in bedrijf gesteld en was in ieder geval in 2012 nog steeds in actieve dienst. De huidige status is niet bekend.

Hoogste AC-netspanning in actief gebruik

Hiervoor zijn enkele tientallen kandidaten die allemaal 1000 kV als bedrijfsspanning voeren. De twee best gedocumenteerde staan in Japan, de huidige verbinding Kita-Iwaki heeft een transportcapaciteit van 6 GVA per circuit. De verbinding heeft fasedraden bestaande uit acht geleiders elk. Er zijn in Japan twee zulke verbindingen gebouwd, maar de andere wordt momenteel op 500 kV bedreven. Ook in China zijn er enige tientallen verbindingen die 1000 kV voeren, meestal enkelcircuitlijnen aan deltamasten. Het is ingewikkeld om aan detailinformatie hierover te komen.

Hoogste DC-netspanning in actief gebruik

In China werd in 2018 de Changji – Guquan UHVDC Link opgeleverd. Makkelijk voor ons hier, het is in een klap de langste verbinding (ruim 3000 km) met de hoogste actieve netspanning (1100 kV DC) en de grootste transportcapaciteit (12 GVA). De verbinding is deels ontworpen door ABB. Sinds 2018 zijn er nog een paar zulke verbindingen onder constructie of inmiddels in dienst genomen, maar het is moeilijk om aan informatie uit China te komen.

Hoogste netspanning ooit operationeel gebruikt in een publiek net

In de jaren 80 zijn een aantal zeer zware verbindingen opgeleverd voor een bedrijfsspanning van 1150 kV in de voormalige Sovjetunie, onderdeel van een 5,5 GVA samenstel van opeenvolgende verbindingen die de Сибирь – Казахстан – Урал на основе (Siberian – Kazakhstan – Urals Energy Bridge) werd genoemd. Het lijndeel tussen Ekibastuz en Kokchetav (en mogelijk tot aan Kastanay) staat nu in het huidige Kazachstan is tussen 1988 en 1991 drie jaar op zijn nominale spanning van 1150 kV bedreven. Na de val van de Sovjetunie en de verzelfstandiging van Kazachstan kwam het er niet van om de laatste delen naar Moskou aan te leggen, meer stations te plaatsen en de hele verbinding op zijn ontwerpspanning te brengen. De verbinding van ruim 2000 kilometer bestaat nog in zijn geheel, maar wordt sinds die tijd op 500 kV bedreven. China’s 1100 kV HVDC-lijnen komen vlak in de buurt, maar sinds 1991 is er geen andere verbinding meer gekomen die operationeel 1150 kV evenaart of overtreft.

Hoogste netspanning onder constructie of niet voltooid

In India wordt gewerkt aan 1200 kV AC voor relatief korte, maar zeer zware verbindingen. In Bina is reeds een testsite in dienst sinds 2013 en er is tussen Auranghabad en Wardha een verbinding gebouwd die operationeel 1200 kV zou kunnen voeren, maar op Streetview is te zien dat deze verbinding vooralsnog is uitgerust met twee 400 kV circuits. Een andere kandidaat is de UHVDC-lijn Экибастуз — Центр (Ekibastuz – Center), een 1500 kV HVDC-project van de Sovjetunie tussen Ekibastuz en Tambov (ruim 2000 kilometer) die op 750 kV met een poolverschil 1500 kV zou worden bedreven. De verbinding werd grotendeels voltooid, maar de val van de Sovjetunie zorgde ervoor dat het project werd verlaten.

Langste hoogspanningslijn ter wereld (ononderproken)

Het spelletje wie heeft de langste is de afgelopen tien jaar bijna jaarlijks stuivertje wisselen geweest tussen Congo, Brazilië en China, maar sinds 2018 heeft dat laatste land voorlopig de titel te pakken met de ruim 3000 kilometer lange en al eerder genoemde Changji – Guquan UHVDC Link. Omfdat er plannen zijn voor meer zulke verbindingen en omdat China nu eenmaal heel groot is kan het zijn dat de volgende recordhouder een interne Chinese aangelegenheid wordt.

Hoogste hoogspanningsmasten in Europa

De grootste hoogspanningsmasten van Europa staan in Duitsland, vlakbij Hamburg op het eiland Lühesand en de noordoever van de Elbe. Elbekreuzing II bestaat uit twee roodwit geverfde dubbele tonmasten van elk 227 meter hoog. Momenteel staan ze ergens onderin de toptien van de wereld, al zakt het wel vanwege Chinese bouwdrift.

Hoogste hoogspanningsmasten ter wereld

Daarvoor zijn er twee kandidaten, beiden te vinden in China. Als het gaat om absolute hoogte, dan is de Zhouzan-crossing de grootste. Met twee masten van 370 meter hoogte (qua ontwerp bijna identiek aan de exemplaren die de Straat van Messina kruisten) worden twee circuits van 220 kV over een rotsachtige baai heen getild. Voor 2010 was de hoogste crossing de (qua uiterlijk veel indrukwekkender) Yangtze-Jyangjincrossing. Deze overspant met twee masten van 346.5 meter de Yangtze en de masten dragen twee circuits van 500 kV, een veel hogere spanning. Beide crossings hebben twee masten elk en ze zijn hoger dan de Eiffeltoren.

Eerste verbinding met 110 kV als bedrijfsspanning

De eerste lijn met deze spanning in Europa (en wellicht ook ter wereld) was de verbinding tussen Laughhammer en Riesa in oost Duitsland. De verbinding werd in 1912 in dienst genomen. Meer informatie is te vinden op Duitse Wikipedia.

Eerste hoogspanningslijn met 220 kV als bedrijfsspanning

Dat is niet volledig bekend, omdat er drie kandidaten zijn die in hetzelfde jaar (1923) werden opgeleverd, waarbij het moeilijk te zeggen is was wie er eerder was. De eerste is de Duitse verbinding Ronsdorf-Genna (Nordrhein-Westfalen), die in feite een proeftraject was om te kijken of 220 kV kon worden toegepast voor het transportnet, maar daarna in gebruik bleef. De andere twee stonden, of eigenlijk staan, in Amerika. Tussen Los Angeles en Pick Creek werd in 1923 een 386 km lange dubbelcircuitverbinding voor een werkspanning van 220 kV in dienst genomen, maar deze hergebruikte 150 kV-masten die reeds in 1913 waren gebouwd. De andere is de zo aangeduide Pit River creek line. Deze werd grotendeels in 1922 gebouwd en was van meet af aan op 220 kV ontworpen, maar werd tijdens de aanleg nipt ingehaald door LA-Pick Creek. Opvallend van de Pit River creek line is hoe sterk de masten leken op hedendaagse tonmasten. Ze zouden niet opvallen tussen ontwerpen van een eeuw later. Aan dingen die goed zijn moet je niet teveel veranderen.

Eerste hoogspanningslijn met 380 kV (400 kV) als bedrijfsspanning

De eerste hoogspanningslijn voor 400 kV is niet in Duitsland of Amerika, maar in Zweden gebouwd en werd (pas) in 1952 opgeleverd. De verbinding liep tussen Harsprånget en Halsberg. Net na oplevering was het korte tijd de verbinding met de hoogste werkspanning ter wereld. Deze spanning was nodig om de afstand tussen de steden in het zuiden en de hydropower in het noorden te overbruggen. Destijds was het een trots waagstuk. De verbinding bestaat nog steeds, maar er zijn sinds die tijd wel een paar stations ingeknipt.