Hoogspanningsrecords in Nederland en België

Oudste hoogspanningsverbinding in Nederland


De oudste verbinding van Nederland in dienst is de huidige 50 kV-verbinding Dodewaard-Wageningen-Ede. De hoogspanningslijn (met een inmiddels uniek ontwerp drievlaksmasten, ook als 'schaarmasten' gekend) draagt twee circuits en werd in 1929 in bedrijf gesteld als Hemmen-Ede. Hij is tot op de dag van vandaag in actief gebruik, echter wel met enkele wijzigingen zoals railings, inkorting, twee tussenstations, een deel verkabeling en een stuk parallelschakeling. De lijn heeft een capaciteit van 36 MVA per circuit en op dit moment zijn er geen concrete (bekende) sloopplannen. De oudste verbinding die echt kan worden gezien als de eerste 'hoogspanningslijn' is de verbinding Hengelo – Haaksbergen geweest, in 1918 in dienst gekomen en ontworpen voor 50 kV. Het lijkt er echter op dat deze verbinding tot zijn sloop in de vroege jaren 60 altijd op 10 kV is bedreven.

Oudste hoogspanningsverbinding in België

Hierover is in België geen volstrekte zekerheid, maar er zijn nog enkele 70 kV-verbindingen en ook enkele grondkabels in dienst die uit midden jaren 20 stammen.

Langste verbinding van Nederland en België

In absolute lengte is de NorNedkabel tussen Nederland en Noorwegen de langste hoogspanningsverbinding van Nederland en België. De kabel tussen de Eemshaven en Feda voert gelijkstroom, heeft een transportcapaciteit van 700 MVA, is 580 kilometer lang en hield enige tijd het record voor de langste elektriciteitszeekabel ter wereld.

Langste hoogspanningslijn van Nederland (op land)


De 380/110 kV combiverbinding Zwolle-Meeden in het noordoosten van Nederland is de langste hoogspanningslijn van de Benelux. De verbinding bestaat uit combinatiemasten voor 380- en 110 kV . De twee 380 kV-circuits bovenin de verbinding zijn 107 kilometer lang, doorkruisen drie provincies en worden nergens onderbroken, hoewel dit rond 2025 wel gaat veranderen met het gereedkomen van twee nieuwe ingeknipte trafostations op Veenoord en Ter Apel.

Langste hoogspanningslijn van België

De 380 kV-verbinding tussen Brume en Aubange is net over 100 kilometer lang, maar het is niet zeker of er een onderbreking in Villeroux is. Wanneer dat het geval is, dan is de 380 kV-verbinding tussen Gramme en Van Eyck de recordhouder.

Zwaarste hoogspanningslijn van Nederland


In het noordoosten van het land vinden we de verbinding tussen Meeden en de Eemshaven. Deze verbinding (die binnen de sector de bijnaam mammoetlijn draagt) is ontworpen op vier 380 kV-circuits van 2635 MVA elk. Momenteel worden twee circuits echter op 220 kV bedreven en er is geen concreet zicht op opwaardering.

Zwaarste hoogspanningslijn van België

Tussen Mercator en Lint treft men een 380 kV-verbinding met momenteel drie draadstellen (620 mm² AMS-geleiders) aan die in totaal 4500 MVA capaciteit biedt. De verbinding is echter ontworpen om vier circuits te kunnen dragen van 1400 MVA elk. Mogelijk wordt in de toekomst het vierde circuit nog eens ingehangen. Het lijkt er overigens op dat de verbinding spoedig gepasseerd gaat worden door het Stevinproject, een verbinding van tweemaal 3000 MVA tussen Horta en Zeebrugge.

Dikste geleiders in een luchtlijn

In de Benelux zien we de dikste geleiders (draden) in België. De overkruising van de Schelde tussen Doel en Zandvliet is uitgevoerd met geleiders van 1640 mm² AMS-AC.

Zwaarste grondkabel

Tussen Van Maerlant en Herdersbrug ligt in de Belgische Stevin-verbinding een stuk grondkabel. De kabel is ontworpen op 380 kV en heeft een transportcapaciteit van 3000 MVA. Een dergelijk zware kabel voor 380 kV-wisselstroom is tevens een wereldrecord, want een degelijke transportcapaciteit ondergronds is bij wisselstroom uniek. Deze kabel passeerde bij zijn indienstname in 2017 de vorige recordhouder, die in Nederland tussen Delft en Pijnacker ligt en sinds 2012 de primeur had op twee circuits van 2635 MVA elk.

Hoogste hoogspanningsmasten Nederland en België

De verbinding tussen Lillo en Kallo overkruist de Schelde met twee masten van 192 meter elk. Een paar kilometer verderop staat de vorige recordhouder ook, de verbinding Kallo-Doel. Daar staan twee hamerkoppen voor 150 kV die beiden 178 meter hoog zijn. Deze masten dragen wel obstructielampen, maar geen roodwitte schildering. Voor België is dit opmerkelijk. Overigens zal deze wraak gaan nemen, want er is daar een nieuwe kruising beraamd die het stokje terug over pakt met masten van meer dan tweehonderd meter hoog in het kader van een volgende netverzwaring. De hoogste masten in Nederland zijn wat lager, het betreft twee masten in Krimpen – Geertruidenberg 380 kV ter hoogte van Lekkerkerk, waar de Lek wordt overkruist. Beide masten zijn 163 meter hoog.

Meeste circuits in één mast


De jukkenlijn van Harculo (een portaalstraat), vlakbij Zwolle, is ontworpen op het dragen van acht 110 kV-circuits. Vanwege herschakelingen en reconstructies zijn het er momenteel nog zes.

Meeste masten in één lijn


Dat is op twee manieren uitlegbaar. Bij een ononderbroken verbinding is de verbinding bestaande uit de meeste masten de 380 kV-verbinding tussen Maasbracht en Dodewaard, met 259 masten. (Deze verbinding is weliswaar korter dan Zwolle-Meeden, maar het spanveld tussen de masten is ook kleiner zodat er meer nodig zijn.) In absolute getallen is de 220 kV-verbinding die ooit tussen Harculo en Vierverlaten liep de winnaar, met oorspronkelijk 353 masten. Maar deze verbinding had (en heeft) aftakkingen onderweg en de aansluiting op Harculo (laatste 20 masten) is ingeruild voor Hessenweg waardoor het laatste deel nu slechts 110 kV voert.

Langste rechtstand

De langste rechtstand van Nederland en België (rechtdoor lopend mastvak tussen twee hoekmasten) vinden we in het zuiden van Nederland. Tussen Elshout en Raamsdonksveer loopt de 150 kV-verbinding 's Hertogenbosch-Geertruidenberg over iets meer dan 21 kilometer kaarsrecht van oost naar west. Er zitten wel enkele kleine hoogteverschillen in.

Meeste inkomende circuits op een station

Mercator, vlakbij Antwerpen, biedt ruimte aan zestien binnenkomende draadstellen: negen 380 kV-draadstellen en acht 150 kV-draadstellen. In Nederland is dit record een onderwerp van discussie omdat parallelschakelingen en trafostations met fysiek gescheiden schakeltuinen het beeld verstoren. In ieder geval doen Roermond, Geertruidenberg, Hessenweg en Meeden alle vier weinig voor elkaar onder.

Eerste verbinding voor 50 kV in Nederland

Dat is niet zomaar te zeggen, want de oudste verbinding die voor 50 kV was ontworpen heeft waarschijnlijk nooit dienstgedaan op die spanning (Hengelo – Haaksbergen, 1917/1918). We weten wel wanneer de eerste 'moderne' 50 kV-verbinding werd opgeleverd, gebouwd met vakwerkmasten en hangende isolators en ook echt op zijn ontwerpspanning bedreven. Dit was de verbinding tussen de Staatsmijn Emma en Maastricht. De verbinding werd in 1919 in bedrijf gesteld. In 1921 zou een 50 kV-verbinding tussen Lent en Apeldoorn volgen. De oudste nu nog bestaande 50 kV-verbinding is nu de lijn tussen Dodewaard, Wageningen en Ede. Deze werd in 1929 in gebruik genomen en er zijn flink wat wijzigingen uitgevoerd, maar er zijn nog drie lijndelen redelijk origineel.

Eerste verbinding voor 110 kV in Nederland

Dat is moeilijk te zeggen. Het doet het geen recht aan de geschiedenis om sec de eerste dag te noemen waarop 110 kV in Nederland verscheen, omdat 110 kV zeer dichtbij 100 kV ligt – een spanningswaarde die reeds sinds de late jaren 20 al in Nederland in gebruik was. De eerste hoogspanningslijn die 110 kV zou gaan dragen werd oorspronkelijk ontworpen om 100 kV te dragen en deze was gelegen tussen Bergum en Vierverlaten. De verbinding werd in 1929 echter in gebruik genomen op 60 kV. In 1933 werd echter de verbinding Groningen-Gasselte opgeleverd. Deze was eveneens ontworpen op 100 kV. Maar in Duitsland was men rond die tijd al erg ver met 110 kV als spanning, zodat er veel componenten en apparatuur voor die spanning beschikbaar was. Met name voor transformators was het aanbod uit Duitsland een groot voordeel. Ondanks enige bedenkingen rondom de aanschaf van Duits materiaal net na de tweede wereldoorlog werden de bestaande 110 kV-lijnen niet lang daarna overgezet naar 110 kV, al is vrijwel nergens te vinden hoe en wanneer dat dan precies is gedaan en of het echt een technische wijziging was of slechts een definitieverandering. Groningen – Gasselte was waarschijnlijk de eerste verbinding die ook echt in het boekje 110 kV voerde. Maar ook de verbinding Harculo – Deventer Platvoet is een kandidaat voor dat moment.

Eerste verbinding voor 150 kV in Nederland

De eerste hoogspanningslijn geschikt voor 150 kV werd reeds in 1930 ontworpen en gebouwd. Deze liep tussen de Staatsmijn Maurits en Roermond. Maar pas in 1934 werd de ontwerpspanning ook werkelijk toegepast op de verbinding. Voor die tijd draaide deze een aantal jaren op 100 kV. De oudste nog bestaande verbinding is uit hetzelfde jaar 1934 en deze loopt tussen Best en Tilburg.

Eerste verbinding voor 220 kV in Nederland

In de oorlog werd in 1943 voor het eerst 220 kV op Nederlands grondgebied toegepast. Dit betrof de verbinding tussen Zukunft, Lutterade en Jupille. De oudste nog gebruikte 220 kV-lijn in Nederland is van 1966 en het is de verbinding tussen Harculo (Hessenweg) en Vierverlaten. Echter, er zijn nog een aantal masten bewaard gebleven die ooit aan oudere 220 kV-lijnen in Salland en Twente behoorden, maar die tegenwoordig circuits van 110 kV dragen.

Eerste verbinding van 380 kV in Nederland

Dit kan op twee manieren bekeken worden. De eerste verbinding ontworpen op 380 kV-verbinding in Nederland werd in 1966 gebouwd (Geertruidenberg – Eindhoven, beter bekend als de kleerkastenlijn), maar de eerste jaren werd deze bedreven op 150 kV. In 1969 werd hij pas op zijn ontwerpspanning gebracht. In tussentijd werd hij ingehaald door de verbinding Roermond – Oberzier, waaraan de bouw net iets later was begonnen, maar die reeds in 1967 in bedrijf kwam op zijn ontwerpspanning.

Hoogspanningsrecords wereldwijd

Wat was de eerste hoogspanningslijn ter wereld?

De eerste hoogspanningslijn ter wereld, hier voor het gemak gedefinieerd als een transportverbinding met een hogere spanning dan zowel de generator als de verbruiker, werd in 1886 in het Amerikaanse Great Barrington in bedrijf gesteld. De verbinding werd bedreven op 3 kV.

Wat was de eerste hoogspanningslijn met een AC driefasensysteem?

Verrassend genoeg is de oudste hoogspanningslijn ontworpen op driefasenspanning niet in Amerika maar in Duitsland gebouwd. In 1891 werd tussen Frankfurt en Neckar (175 km) een verbinding met één circuit in bedrijf genomen. Er werd een vermogen van 200 kVA verplaatst op 40 Hz. De netspanning bedroeg waarschijnlijk 15 kV, maar er zijn ook bronnen die het over 25 kV hebben.

Wat was de eerste hoogspanningslijn bedreven op DC?

We negeren enige experimenten door Edison en andere pioniers. De eerste commerciële (of misschien beter gezegd publiek operationele) gelijkstroomverbinding werd in 1954 in bedrijf gesteld, toen het Zweedse eiland Gotland door middel van een honderd kilometer lange gelijkstroomzeekabel (20 MVA, 100 kV) met het vasteland werd verbonden. De verbinding heeft dienst gedaan tot in de jaren 80 en werd toen vervangen door een zwaardere opvolger, die tot op de dag van vandaag dienst doet.

Oudste metalen vakwerkmasten die nog in gebruik zijn

De oudste vakwerkmasten zijn in 1901 in Californië gebouwd omdat hout niet sterk genoeg werd geacht voor een kruising met een dal van 1300 meter. Meer details zijn bij ons niet bekend.

Eerste hoogspanningslijn volledig uitgevoerd met vakwerkmasten

De eerste hoogspanningslijn die volledig met metalen vakwerkmasten werd gebouwd was de 60 kV-lijn Niagra Falls – Toronto, opgeleverd in 1905. De masten waren per stuk iets meer dan 12,2 meter hoog en droegen de draden op staande isolators. Het transportvermogen bedroeg 30 MVA. Er zijn foto's bewaard gebleven op een
Japanse site. Het valt daarbij op hoe sterk deze masten leken op de hedendaagse dominante mastontwerpen in Scandinavië. Behalve de isolators (staand of hangend) is er in ruim een eeuw eigenlijk geen verschil in gekomen.

Oudste hoogspanningslijn in actieve dienst

De 270 km lange 60 kV-lijn tussen het Mexicaanse Necaxa en El Oro werd in 1905 in bedrijf gesteld en was in ieder geval in 2012 nog steeds in actieve dienst. (De huidige status is niet bekend.)

Hoogste AC-netspanning in actief gebruik

De huidige verbinding Kita-Iwaki (Japan, 1000 kV) heeft een transportcapaciteit van 6 GVA per circuit. De verbinding heeft daartoe fasedraden bestaande uit acht geleiders elk. Overigens is er nog zo'n verbinding gebouwd, maar die wordt momenteel 'slechts' op 500 kV bedreven. Omdat de status van de verbinding Ekibastuz – Kokchetav (1150 kV) op dit moment niet met zekerheid bekend is, houden we het op de Japanse lijn.

Hoogste DC-netspanning in actief gebruik

In China werd in 2018 de Changji-Guquan UHVDC Link opgeleverd. Makkelijk voor ons hier, het is in een klap de langste verbinding (ruim 3000 km) met de hoogste netspanning (1100 kV DC) en de grootste transportcapaciteit (12 GVA). De verbinding is deels ontworpen door ABB.

Hoogste AC-spanning ooit gebruikt

De in 1988 in gebruik genomen verbinding tussen Ekibastuz en Kokchetav (Kokshetau) in Kazachstan is ontworpen op 1150 kV. De ontwerptransportcapaciteit van 5 GW (met 8-bundel fasedraden) is echter nooit volledig benut omdat de centrale Ekibastuz II 'slechts' 4 GW aanlevert op dit moment. Deze buitengewoon hoge spanning was nodig om in de zeer grote afstand tussen Ekibastuz (centrale) en Moskou de transportverliezen te beperken. De verbinding, een enkelcircuitslijn met schoormasten, bestaat eigenlijk uit twee delen. Alleen het gedeelte het dichtst bij Ekibastuz voerde zijn ontwerpspanning. Het andere deel werd altijd bedreven op 750 kV. De fasedraden bestaan uit 8-bundels. Er is maar één zo'n verbinding gebouwd: het ineenstorten van de Sovjetunie in 1989 en de daarop volgende economische crisis gooide roet in het eten van verdere netuitbouw en vandaag de dag is gelijkstroom de betere keuze voor verbindingen die zeer lang zijn of een zeer hoge transportcapaciteit moeten hebben.

Hoogste transportcapaciteit

Deze eer valt momenteel te beurt aan een DC-verbinding, dezelfde Changji-Guquan UHVDC Link in China als die we al bij de hoogste DC-netspanning tegenkwamen. De verbinding is in staat tot 12 GVA capaciteit. Dat is genoeg om in één keer het stroomverbruik van geheel België op een werkdag te kunnen transporteren.

Hoogste spanning onder constructie

Hiervoor zijn twee kandidaten. In India wordt gewerkt aan 1200 kV AC voor relatief korte, maar zeer zware verbindingen. In Bina is reeds een testsite. Bij korte afstanden is de simpele, robuuste techniek van AC nog in het voordeel boven de investering en iets lagere betrouwbaarheid van DC. Maar we zien dat China sinds 2018 1100 kV DC in actieve dienst heeft, zodat het waarschijnlijk een kwestie van tijd is voordat men met een DC-verbinding hoger dan 1200 kV gaat.

Langste hoogspanningslijn ter wereld

Het spelletje 'wie heeft de langste' is de afgelopen tien jaar bijna jaarlijks stuivertje wisselen geweest tussen Congo, Brazilië en China, maar sinds 2018 heeft dat laatste land voorlopig de titel te pakken met de ruim 3000 kilometer lange en al eerder genoemde Changji-Guquan UHVDC Link. Omfdat er plannen zijn voor meer zulke verbindingen en omdat China nu eenmaal heel groot is kan het zijn dat de volgende recordhouder een interne Chinese aangelegenheid wordt.

Hoogste hoogspanningsmasten in Europa

De grootste hoogspanningsmasten van Europa staan in Duitsland, vlakbij Hamburg op het eiland Lühesand en de noordoever van de Elbe. De Elbekreuzing II bestaat uit twee roodwit geverfde dubbele tonmasten van elk 227 meter hoog. Voor een foto, zie hier. Momenteel staan ze op plek zes van de wereld.

Langste overspanning of crossing uit één stuk

De langste crossings ter wereld treft men telkens aan in gebieden met fjorden. In het westen van Groenland, bij Amaralik, wordt een fjord overspannen en van begin tot eind hangen de kabels over 5376 meter vrij in de lucht. De werkspanning is 132 kV. Om de bedrijfszekerheid te vergroten bestaat de crossing uit vier afzonderlijke fasedraden: drie in gebruik en een op reserve.
De nummers 2 t/m 4 van de wereld zijn allemaal slechts heel weinig korter. Ze zijn allemaal te vinden in het westen van Noorwegen, waar de Sognefjord wordt overspannen door crossings die allemaal tussen 4500 en 5000 meter lang zijn. Hoewel een van de schrijvers op deze site ze zelf heeft kunnen bewonderen, zijn ze niet gefotografeerd: het zijn slechts zeer dunne draden met wat markeringsballen, die buitengewoon slecht naar voren komen in een fjordenlandschap.

Hoogste hoogspanningsmasten ter wereld

Daarvoor zijn er twee kandidaten, beiden te vinden in China. Als het gaat om absolute hoogte, dan is de Zhouzan-crossing de grootste. Met twee masten van 370 meter hoogte (qua ontwerp bijna identiek aan de exemplaren die de Straat van Messina kruisten) worden twee circuits van 220 kV over een rotsachtige baai heen getild. Voor 2010 was de hoogste crossing de (qua uiterlijk veel indrukwekkender) Yangtze-Jyangjincrossing. Deze overspant met twee masten van 346.5 meter de Yangtze en de masten dragen twee circuits van 500 kV, een veel hogere spanning. Beide crossings hebben twee masten elk en ze zijn hoger dan de Eiffeltoren.

Eerste verbinding met 110 kV als werkspanning

De eerste lijn met deze spanning in Europa (en wellicht ook ter wereld) was de verbinding tussen Laughhammer en Riesa in oost Duitsland. De verbinding werd in 1912 in dienst genomen. Meer informatie is te vinden op Duitse Wikipedia.

Eerste verbinding met 220 kV als bedrijfsspanning

Dat is niet volledig bekend, omdat er twee kandidaten zijn die in hetzelfde jaar (1923) werden opgeleverd, waarbij niet bekend was wie er eerder was. De ene is de Duitse verbinding Ronsdorf-Genna (Nordrhein-Westfalen), die in feite een proeftraject was om te kijken of 220 kV kon worden toegepast voor het transportnet.
De andere stond in Amerika. Tussen Los Angeles en Pick Creek werd in hetzelfde jaar een 386 km lange dubbelcircuitverbinding voor een werkspanning van 220 kV in dienst genomen. Opvallend is daarbij hoe sterk de masten leken op hedendaagse tonmasten.

Eerste verbinding met 380 (400) kV als werkspanning

De eerste hoogspanningslijn voor 400 kV is verrassend genoeg niet in Duitsland of Amerika, maar in Zweden gebouwd en werd (pas) in 1952 opgeleverd. De verbinding liep tussen Harspranget en Halsberg. Net na oplevering was het korte tijd de verbinding met de hoogste werkspanning ter wereld. Deze spanning was nodig om de afstand tussen de steden in het zuiden en de hydropower in het noorden te overbruggen. Destijds was het een trots waagstuk.