Geen zorgen, dat is normaal. 07 April 2023 ∙ De Slag om de Ruimte is een begrip geworden nu Nederland dichtgroeit met woonwijken, distridozen, zonneparken en ook nieuwe trafostations. In Hoogeveen staat op zo'n toekomstig trafostationterrein een grote eik in de weg. De keuze is aan het netbeheer: kappen, of een fraaie kans pakken op verbinding?
In het hele land zien we nieuwe trafostations gebouwd worden vanwege de energietransitie en de vraag naar capaciteit. Pylon geeks zoals wij die bij de aanblik van een trafostation vanaf de weg poah mompelen zijn in de minderheid, maar soms zijn er zelfs bij liefhebbers opgetrokken wenkbrauwen over details van een bepaalde locatiekeuze. Een voorbeeld speelt op dit moment in de buurt van Hoogeveen, waar de komst van een nieuw 110/20 kV trafostation net buiten industrieterrein Riegmeer voor een groeiend opstootje zorgt. Steen des aanstoots: een honderd jaar oude zomereik die in de weg staat op het toekomstig trafostationterrein Riegmeer-110.
In de meeste gevallen maakt zo'n boom, beschermde status of niet, geen schijn van kans. Het algemeen nut maakt meestal gehakt van bezwaren op de kapvergunning. Deze keer lijkt het niet zo vlot te gaan. De boom heeft sympathisanten. De zomereik hoorde ooit bij een lang verdwenen boerderijtje en een van de nazaten van de voormalige boer vond het erg jammer om de grote boom te zien verdwijnen. Ze is in de pen geklommen en zo kwam het balletje aan het rollen. Inmiddels heeft het Dagblad van het Noorden er al meerdere artiekel aan gewijd en naast de procedure voor een kapvergunning is er ook een petitie gestart voor behoud van de solitaire eik. Er zijn inmiddels krap duizend ondertekenaars, zodat duidelijk is dat het verlenen van de kapvergunning niet geruisloos zal verlopen.
Als we naar de feiten gaan kijken zijn de argumenten van zogezegd Team Latenstaan niet onrealistisch. We gaan uit van een aannemelijk 110/20 kV trafostation met twee rails, twee kabelvelden, twee reservevelden, een koppelveld en drie trafovelden. Als we zo'n station op op de luchtfoto leggen in het lege voormalig agrarische terrein tussen twee wegen en een sloot, dan zien we dat het technisch gewoon past om het station enige tientallen meters op te schuiven. Ruimte, in Drenthe bestaat het nog echt.
Pakken we nu de kadastrale kaart, dan wordt het rommeliger omdat niet duidelijk is waar precies het station is geprojecteerd en welke grond precies is bestemd voor het station, zodat we ook niet kunnen zien of het geplande station binnen hetzelfde kadastrale kavel kan worden opgeschoven en of dat niet botst met eventuele andere partijen die een optie kunnen hebben op een deel van het terrein. Wel is hier een te onderzoeken mogelijkheid. Het gaat immers om een tekentafelsituatie, het terrein in kwestie is vandaag nog volledig woeste grond.
Maar eigenlijk is er iets nog groters aan de hand. We zien dat die eik symbool is komen te staan voor iets dat op dit moment een thema is op allerlei gebieden in het land. Het gevoel heerst dat de overheid en/of landelijke instanties over individuen heen walsen zonder menselijke maat en zonder te kijken naar lokale belangen. Of dat waar is of niet, juist daardoor kan deze kwestie met een ogenschijnlijk 'onbetekenende' boom in een unieke kans veranderen voor de lokale overheid en de twee netbeheerders Rendo en Tennet.
Er is een grote slag te slaan op gebied van sympathie door te kijken of het station inderdaad enige tientallen meters kan worden opgeschoven. Door te tonen dat er oog is voor de situatie van een gewone Nederlander, al is dat deze keer een eik, kan het trafostation een ambassadeur worden van een nieuwe verstandhouding tussen plaatselijke bewoners en grote landelijke spelers. Het biedt een kans op een toekomst waarin wederzijds overleg werkelijk het verschil kan maken. Dat is van onschatbare waarde in een toekomst waarin nog heel wat meer trafostations moeten worden ingepland en soortgelijke vraagstukken op zullen spelen. Zelfs vanuit een neutraal standpunt zoals we dat bij HoogspanningsNet bewaken kunnen we tegen de netbeheerders en vooral tegen gemeente Hoogeveen zeggen, pak die kans op overleg, hij is het waard.
Afbeeldingen: De eik waar het allemaal om te doen is, samen met het omliggende terrein op een oude foto van Google Streetview. Vandaag zijn de andere bomen al weg en staat alleen de grote eik zelf nog. Onder: Ruimtelijkeplannen.nl toont dat bedrijventerrein Riegmeer in het blok met het pinpoint noord van de boom ruimte heeft om een realistisch openluchtstation kwijt te kunnen. De discussie kan dus zinvol worden gevoerd vanaf beide kanten.
02 April 2023 ∙ Dat ooievaars graag broeden op hoogspanningsmasten is echt zo, maar het vervangen van het hele 110 kV-net door ooievaarvriendelijke hamerkopmasten was uiteraard een aprilgrap.
Dit jaar was het niet moeilijk om door de grap heen te prikken, zo bleek uit het uitblijven van verontruste mailtjes. Dat is in het verleden wel eens anders geweest, vooral in 2016, toen we onze hand overspeelden met een grap die in het huidige tijdsgewricht zo niet-woke was dat we er tegenwoordig misschien wel een notice-and-takedown voor zouden kunnen krijgen omdat grappen over zwarte circuits en black-outs tegenwoordig niet meer grappig gevonden worden. Dit jaar zijn we dan maar zwartwit gegaan. De ooievaar beschermen, ook daarover zijn de meningen sterk verdeeld, maar een feit is wel dat ze op masten broeden en daar problemen geven.
De methode om daarmee om te gaan op dennenboommasten bestaat echter uit afdekplaten op de traversetoppen of grote draaiende anemometerachtige dingen, en die worden zelfs op hamerkoppen gezet (zie foto). Dus niet uit het vervangen van alle lijnen door hamerkoppen. Dat zou niet alleen onbetaalbaar zijn, ook ontbreekt het aan menskracht en aan stikstofvergunningen – deze laatste geeft wel aan dat er steeds meer munitie voor grappen is maar er toch steeds minder te lachen valt. De oplettende lezer kon verder zien dat de links in het artikel niet klopten (er zat zelfs een rickroll in), dat het getal 14 (of varianten erop) verdacht vaak voorkwam en dat iedere zin als eerste met de letter D begon, de vierde letter van het alfabet. Dat is trouwens ook in dit artikel zo, dus of dat nou echt zo opvalt… De ooievaars zal het worst zijn.
Afbeeldingen: De werkelijke manier om ooievaars te weren van plekken waar ze niet mogen broeden: grote anemometers en afdekplaten, zelfs op een hamerkop. De lijnen met donau- en dennenboommasten blijven gewoon staan.
April 2023 ∙ De ooievaar nestelt graag in hoogspanningsmasten. De vogels stoten daar hun kop wel eens tegen een draad met als gevolg een dooievaar en een storing. De oplossing is even eenvoudig als briljant: vervang alle lijnen met donau- en dennenboommasten door hamerkoppen. Dat begint vandaag, in Drenthe.
Dat we in Nederland dubbel zoveel ooievaars hebben als veertien jaar geleden (2314 broedparen volgens SOFON) had niemand durven hopen. De keerzijde is dat het succesverhaal van de zwartwitte vogel problemen geeft voor het netbeheer. De dieren zijn heel groot en ze maken enorme nesten van een mix van takken, modder en stront, en zulke bouwsels van bijna anderhalve meter groot zijn soms wel 140 kilo zwaar. Deze nesten passen niet zomaar in een klein boompje. Daar heeft de ooievaar wat op bedacht: dwars door het hele land staan vele duizenden heel stevige dennenbomen met prachtige ruime takken te wachten op nesten. Dat die bomen in werkelijkheid hoogspanningsmasten zijn zal de ooievaar een zorg zijn.
De vogels hebben een voorkeur voor de traversetoppen. Donaumasten, waar we nogal wat lijnen van hebben, dragen de draden in een driehoekvorm en vanaf de onderste traverse kom je al gauw in de buurt van de derde draad die aan de boventraverse hangt. De boventraverse in een donaumast is dus veilig, maar de ondertraverse niet. Dennenboommasten zijn nog erger, die dragen de drie draden vrijwel recht boven elkaar zodat je vanaf de onderste traversetop de middelste draad recht boven je hebt hangen. De middentraverse heeft hetzelfde probleem met de boventraverse. Daardoor zijn bij dennenboommasten vier van de zes traversen levensgevaarlijk. De afstanden tussen het ijzerwerk en de draden zijn bij 110 kV-verbindingen in het noorden en oosten van het land veel kleiner dan bij zware koppelnetlijnen van 220 of 380 kV. De optelsom is ongunstig: juist het noorden en oosten van het land is de populairste plek voor ooievaars, en er zijn juist in het 110 kV-net ook nog eens extra veel lijnen met dennenboommasten en donaumasten gebouwd. De teller staat sinds half december reeds op 140 dode ooievaars en net zoveel automatische uitschakelingen.
De traversetoppen afschermen met stalen platen zodat er geen nest meer in kan worden gebouwd is niet altijd mogelijk en bovendien ontneem je de potentiële nestplek zelf. Dat laatste is ongewenst, want de ooievaar is beschermd. De netbeheerder houdt rekening met het broedseizoen door in die maanden bewust niet te schilderen of uitstelbaar onderhoud te doen. De lijn moet ook blijven staan, want verkabelen kan niet vanwege de transportschaarste. Hij moet dus technisch blijven werken, de nestplaats moet geboden worden en de ooievaar moet zijn kop niet meer stoten aan de bovenliggende draad. Dat is nogal wat Tom Poes, verzin eens een list.
De hamerkop biedt uitkomst. Dit oude mastontwerp werd vanaf de jaren 50 zelden nog toegepast omdat een donau- en dennenboommast efficiënter is qua materiaalgebruik, maar voor ooievaars is hij ideaal. De mast heeft maar één traverse zodat er nergens een draad boven je zit. De volle mastbreedte kan tevens ook voor nesten worden gebruikt zonder een kans op barbecue of storingen. De fundamenten van alle andere mastmodellen zijn sterk genoeg om de mast die erop staat te vervangen door hamerkoppen.
Dat gebeurt vanaf vandaag: alle hoogspanningslijnen met een netspanning van 110 kV worden de komende tijd omgebouwd tot lijnen met hamerkoppen. Bij Hoogeveen, Meppel, Beilen en Assen staat het vol dennenboommasten die als eerste vervangen worden, bij Stadskanaal, Gasselte en ook bij Zwartsluis is men al klaar. Daarna volgen de dennenboomlijnen in Friesland, Overijssel en uiteindelijk zal alle 1423 kilometer 110 kV-lijn met donaumasten veranderd worden in hamerkoppen. Dat is een flinke aderlating voor pylon geeks, want de variatie aan hoogspanningslijnen verandert in alleen maar hamerkoppen. De nieuwe tijd, net wat u zegt, maar dan met masten die van oorsprong juist heel oud zijn. De ooievaar brengt dus meer dan alleen kinderen, hij brengt ook een monocultuur van hamerkoppen. De aanblik van het landschap verandert snel, kijk vandaag dus nog snel opzij vanuit de auto of trein, misschien zie je wel lijnwerkzaamheden waar donaumasten verdwijnen en hamerkoppen verschijnen.
Afbeeldingen: Donaumast met ooievaarsnest, op de veilige bovenste traverse. Daaronder: lijn met donaumasten die vervangen wordt door een lijn met hamerkoppen, in dit geval er vlak naast. De operatie om alle 110 kV-dennenboommasten door hamerkoppen te vervangen kost 140 miljoen euro.
23 maart 2023 ∙ Aanleg van verbindingen met een spanning tot en met 150 kV gebeurt tegenwoordig ondergronds. Graven is lastig, want het vereist een werkstrook, zorgvuldig spitten langs bestaande infra en het geeft overlast door opengebroken straten. Boren neemt daardoor een grote vlucht. En inmiddels is boren geen half werk meer.
Welkom op IJland, een nieuw opgespoten schiereiland oostelijk van Amsterdam in het IJ. Een leuke naam, maar hoe moeten we nu ooit nog aan kinderen leren met welke ij/ei je ijland/eiland schrijft? Dat terzijde, op de zandplaat wordt een nieuwe woonwijk gebouwd met de naam IJburg. Die heeft stroom nodig, of eigenlijk moeten we zeggen, die heeft capaciteit nodig. Er kan immers ook worden teruggeleverd. Capaciteit voor een hele woonwijk wordt al snel een klus voor 20 kV. Netbeheerder Liander werd een beetje nerveus en in combinatie met een groter ontwikkelingsplan is er besloten meteen grondig te werk te gaan: er is een aansluiting rechtstreeks op het 150 kV-net gemaakt zodat er een robuuste 150/20 kV transformatiestap is aangelegd op IJland zelf.
Aanleg van zo'n 150 kV kabel lijkt op de kaart eenvoudig. Op amper twee kilometer ligt trafostation Diemen 150 kV, dus wat een gemak, hoe dichtbij kan het? Twee of drie circuits richting een nieuw trafostation IJburg zou met een luchtlijn slechts een stuk of zes masten vereisen. Maar omdat 150 kV niet meer bovengronds wordt neergezet moet er een kabel worden gelegd. En dat is hier ingewikkelder dan bovengronds. Op het korte tracé moeten een kanaal, een weg, een zowat heilig natuurgebied (waar je weinig van hebt ben je zuunig op) en een paar honderd meter van het Markermeer worden gekruist. Maatwerk dus. Zeker als alles met klassieke open ontgraving zou worden aangelegd. Nu is in de afgelopen jaren op meerdere manieren geëxperimenteerd met boren en grondverdringen om kabels aan te leggen. Een zware kabelploeg is toegepast in het Groene Hart, maar dat kan alleen als je op het tracé geen andere bestaande infra doorsnijdt. Dat is in Nederland vrijwel onmogelijk en bovendien vereist een kabelploeg zwaar materieel ter plekke zodat de enige winst de aanlegsnelheid is. Van deze aanlegmethode hebben we sinds de proef in het Groene Hart verontrustend weinig meer vernomen…
Succesvoller is HDD, Horizontal Directional Drilling, of in het Nederlands, een gestuurde boring. Deze techniek is van oorsprong afkomstig uit de delfstoffenexploratie en de olieboringen, maar het bleek ook een waardevolle techniek te zijn in de civiele infra. Met een gestuurde horizontale boring kan over vele honderden meters lengte met grote precisie een ondergronds bochtig tracé worden gemaakt waarin een mantelbuis de grond in wordt getrokken. Daar binnenin kan dan een kabel of leiding worden getrokken. Zo kan bijvoorbeeld een kanaal, een bos of zelfs een hele zeearm worden gekruist zonder dat er aan het aardoppervlak iets van te zien is. Deze boortechniek heeft in de afgelopen tien jaar een snelle opmars gemaakt.
Tegenwoordig worden hoogspanningskabels reeds in hoofdzaak geboord. Er wordt alleen nog gegraven op plekken waar het weinig uitmaakt dát er wordt gegraven. Wat nog niet eerder was gedaan was een kabel in zijn geheel boren in één1400 meter boring over de volle lengte van de verbinding. IJburg had die primeur. Vanaf trafostation Diemen werd naar IJburg geboord en vanaf IJburg ook richting Diemen. In het midden kwamen beide boringen elkaar tegen, 'meet-in-the-middle', op ruim dertig meter diepte. Drie keer is er op die manier geboord, waarbij de mantelbuizen in twee boringen van kabels uit één stuk (1900 meter) zijn voorzien. De derde mantelbuis is voor dit moment leeg gebleven en dient als reserve voor toekomstige verzwaring.
Normaal is er altijd wat stekeligheid tussen pylon geeks die van bovengrondse lijnen houden en het fenomeen 'grondkabel'. Maar als er dan toch gekabeld wordt, dan is gestuurd boren een bijzonder mooie manier om bijna magisch hindernissen te kruisen en een hele verbinding aan te leggen. We gaan het nodig hebben in deze tijden vol haastige verzwaringen.
Afbeeldingen: tracé van Diemen – IJburg 150 kV op de netkaart. De hele verbinding (drie circuits, waarvan twee in dienst en eentje op reserve) is met één zeer lange boring aangelegd vanaf twee zijden, waarbij de boringen elkaar in het midden tegenkwamen. Onder: intredepunt van een kleine HDD-boring, de mantelbuis op de voorgrond wordt de grond in getrokken wanneer de boor na de boring teruggehaald wordt. Dit was maar een klein borinkje, maar dezelfde techniek kan ook flink worden opgeschaald met een langere en dikkere buis.
21 februari 2023 ∙ Anderhalf jaar na de valwind in Kerkdorp is het dan eindelijk zover, er worden vier nieuwe masten opgebouwd om de geplaagde verbinding Lely – Hattem te herstellen. Verderop in Friesland zien we juist opruimwerken, daar wordt een 250 ton zwaar karkas van een transformator opgeruimd. Twee klussen die Tennet liever niet had gezien, maar netbeheer is net zoals wat John Lennon zei: 'life is what happens while making other plans'.
Op 18 juni 2021 gebeurde iets dat sinds 2010 niet meer was voorgekomen in Nederland. Een zware valwind blies vier hoogspanningsmasten om in het lege poldergebied tussen Hattem en Kampen, ter hoogte van het gehucht Kerkdorp. Er deden zich geen persoonlijke ongevallen voor, maar de schade was aanzienlijk en het opruimen, saneren en herstellen van de vier mastposities bleek geen klusje van enkele weken. De constructie van de masten moest opnieuw worden doorberekend conform de huidige bouwnormen en dat betekende vier geheel nieuwe masten, gelukkig wel allemaal van hetzelfde S+0 basistype. Daarna moesten de masten nog vervaardigd worden en nu moeten ze in elkaar worden gezet. In tussentijd was Kerkdorp het toneel van een werkweg waar Max Verstappen watertandend naar zou kijken. Minder prettig is het hele gebeuren voor Maatschap Haan, de melkveehouder die de afgelopen tijd naast een barrage aan Haagse regels ook bijna letterlijk een hoogspanningsmast op zijn dak kreeg. Die heeft het maar druk met al die werkwegen, tuidraden, lijnwerkers en zo nu en dan een pylon geek met een verrekijker.
Eerst moeten de nieuwe masten in de komende weken in elkaar worden getakeld, mogelijk doet Qirion dat in de voorjaarsvakantie (tip, hint, suggestie). Er is gepoogd ze zoveel mogelijk te laten lijken op de bestaande deltamasten, maar op details verschillen ze wel. Zo is duidelijk dat de binnenversterking van de broekstukken forser is en we zullen ook (helaas) weer preekstoelen op de traversetoppen aantreffen. Na bouw van de masten moeten de draden er nog in, er zal geschilderd moeten worden en de noodmasten, werkwegen en hekken worden opgeruimd. En daarna moet de grasmat nog worden hersteld. Voorlopig is er dus nog heel wat reuring in Kerkdorp.
Ondertussen, in Friesland, in het weiland van een andere melkveehouder… 'Welkom bij Rendac. Voor een reguliere melding, kies 1. Voor een calamiteit, kies 2.' En na het invoeren van je klantnummer (sluit af met een hekje) kies je dan 220. Helaas werkt het niet zo eenvoudig als het een 250 ton zwaar kadaver van een 220/110 kV koppeltrafo is die plotseling in je weiland ligt. Na de calamiteit vorig jaar september waarbij een transportwagen kantelde en de transformator op zijn kant in de slappe veengrond plofte. Nu is een trafo ook geen doetje als je kijkt hoe stevig die dingen zijn, maar het luistert wel nauw. Een millimeter onbedoelde extra speling binnenin het apparaat of een kleine verbuiging door de klap heeft al grote gevolgen. Zo kan de machine daar harder door gaan brommen en ook neemt het rendement af. Dat laatste loopt al snel in de papieren voor een 370 MVA trafo zoals dit exemplaar. Zo'n machine haalt een elektrisch rendement van meer dan 99%. Het overige procent wordt omgezet in een magneetveld, in mechanische energie (vervorming en dus geluid) en vooral in hitte. Dat is al snel enkele honderden kilowatts aan warmteproductie. Neemt het rendement één procent extra af, dan moet er bij flinke belasting zomaar 200 kW extra warmte worden weggedissipeerd, anders zal de machine zichzelf vernielen. Dat soort risico's kunnen niet genomen worden met strategische koppeltrafo's. Tennet heeft het apparaat van enkele miljoenen euro's daarom moeten afboeken.
Maar dan ligt ie er nog steeds. Voor toekomstige generaties had het een bijzonder artefact kunnen zijn wanneer we de trafo zouden toestaan tot de bodem van het metersdikke veenpakket door te zinken en hem er gewoon achter te laten, maar men begrijpt dat de boer dat niet zo ziet zitten en ook de landelijke milieuregels zijn het er niet mee eens. Het is bijna onmogelijk om een grote zware kraan in een zompig Fries veenweiland te zetten om de trafo in één keer te bergen. Er is dan ook besloten om het verwijderen in stukjes en beetjes te doen. Op de LinkedIn van Tennet is te zien dat er een grote tent om het karkas heen is geplaatst. Dat is niet omdat ze een mooi feestje van de sloop maken. Wel om geen last van regen en wind te hebben met snijbranders en machines. Als er bijvoorbeeld met snijgas of lasgas moet worden gewerkt waait het gas weg als er wind staat, en een tent voorkomt dat. Dat geeft meteen aan dat het geen klusje van drie dagen mooi weer zal worden.
Tennet geeft wel aan dat een nieuw exemplaar al is besteld. Nu heeft zo'n beetje de hele wereld al jaren te maken met een chronisch tekort aan productiecapaciteit van zware transformators, dus waarschijnlijk is een andere levering nu naar achteren geschoven. Geluk bij een ongeluk is dat 220/110 kV een zeer gangbare transformatiestap is, zodat er geen maatwerkklus bij de fabrikant nodig is.
Afbeeldingen: herstel van een gesneuvelde mastpositie in Lely – Hattem door Qirion, foto door forumlid DVD. Onder: foto van Tennet (gedeeld via LinkedIn) van het interieur van een tent die over de te bergen trafo is gezet. Studenten onder de lezers hier zien direct de potentie voor een woest sloopfeestje, maar de reden is vooral praktisch van aard.
Live netgegevens nodig?
Informatie en kennis
St(r)oomcursus voor beginners
Netten in Nederland en België
De energiewereld
GE-Netkaart
Geknetter en gebrom
Mast van de Maand Archief
St(r)oomcursus voor beginners
Netten in Nederland en België
De energiewereld
GE-Netkaart
Geknetter en gebrom
Mast van de Maand Archief
Hoogspanning als hobby
Hoogspanningshobbyisme
Mast van de Maand
Masthoogte leren schatten
Fotografie
Modelbouw
Funmerchandise
Forum
Hoogspanningshobbyisme
Mast van de Maand
Masthoogte leren schatten
Fotografie
Modelbouw
Funmerchandise
Forum
Snel iets opzoeken
Netkaart Nederland
Netschema Nederland
Netkaart België
Netkaart Europa
Jargonwoordenboek
KCD-documenten
Netkaart Nederland
Netschema Nederland
Netkaart België
Netkaart Europa
Jargonwoordenboek
KCD-documenten
Netbeheer hoogspanning
.png "Ga naar de website van TenneT TSO, de Nederlandse netbeheerder")
Hoogspanningsnet.com 2003/2006-2023 | Site IV.II
Template 'Love the Late Nineties' by Ot&Nien - Some Rights Reserved. | CMS
