Vlakbij Hoogeveen moest in 2023 een oude eik wijken voor een nieuw trafostation. Dat ging zomaar niet. De boom kwam symbool te staan voor de strijd tussen burger en overheid die in die dagen hoogtij vierde. Uiteindelijk werd een compromis gevonden en daarna werd het stil. Hoe is het nu met de eik? HoogspanningsNet zocht ‘m op.
De Zomereik van Riegmeer is voor de meeste mensen een gevalletje ‘huh watte?’, maar voor Tennet, Rendo, Gemeente Hoogeveen en voor duizenden sympathisanten was het een hele soap. De hoofdrolspelers? Een leeg terrein met één grote zomereik, een nieuw te stichten 110/20 kV trafostation en een Nederlandse samenleving die in zo ongeveer alles in diepe verdeeldheid verkeerde.
Riegmeer: hoe zat het ook alweer
We bevinden ons bij Hollandscheveld, net zuid van Hoogeveen. Het terrein waarop een nieuw trafostation moest worden gesticht zag er rustig en idyllisch uit. De streek had de gedachte van Mansholt getrotseerd, maar daardoor was ook de agrarisch-economische boot gemist. Wie niet meeging in de schaalvergroting kon vroeg of laat het licht uitdoen. Dat was de laatste decennia dan ook vaak gebeurd in de streek die nu door Gemeente Hoogeveen was herbestemd tot bedrijventerrein. Er was nog weinig begin mee gemaakt vanwege het stikstofvraagstuk en een gebrek aan elektriciteit. Resten van oude huisplaatsen en een lang gesloopt boerderijtje waarvan op het voormalige erf nog een overgebleven eik was blijven staan waren alles wat er te zien was. Dat stroomprobleem moest eerst worden opgelost. Er werd een trafostation geprojecteerd op het stuk grond waar die boom stond. Omdat het terrein verder leeg was (op die ene boom na) leek er letterlijk en figuurlijk weinig in de weg te staan. Dat zou decennialang ook zo zijn geweest: een boom versus een trafostation zou betekenen dat de boom geen schijn van kans maakte. Maar de tijden, de mensen en Nederland waren veranderd. Grimmiger dan ze in tientallen jaren waren geweest.
In de lente van 2023 zorgden geopolitieke spanningen (peperduur aardgas) en wantrouwen in de politiek ten gevolge van maatschappelijke kwesties (migratie, stikstof, toeslagen) voor een sfeer die om te snijden was, met name in het oosten van het land. Nederland hing vol omgedraaide vlaggen, letterlijk tot in de hoogspanningsmasten aan toe. De gedeelde factor? De Rijksoverheid en haar onvermogen om de ontstane samenloop van problemen het hoofd te bieden, onmachtig vastgedraaid in rechtszaken en regels. Alles dat enigszins rook naar forcering vanuit de ‘Den Haag’ lokte een explosieve reactie uit op met name het platteland. Alles werd in een frame van politiek getrokken, zelfs al had het probleem in kwestie helemaal geen politieke achtergrond of kleur. Of je het nou van links of van rechts bekijkt, vierkante meters zijn schaars in Nederland. Op een klein oppervlak moeten veel belangen worden behartigd en het komt dan geregeld voor dat de belangen van lokale bewoners botsen met die van de samenleving als geheel. De stichting van een nutsvoorziening zoals een trafostation is een goed voorbeeld van dat probleem.
Symbool voor iets groters
Dat de honderd jaar oude eik zou worden gekapt zou een aantal jaar eerder misschien een handvol bezwaren opleveren. Het liep anders. Opgezweept door sociale media, krantenartikelen en door de tijdgeest van Goliath de Overheid tegen David de Burger kwam een protestbeweging op gang die voor behoud van de boom streed. Inzet was verplaatsing van het geprojecteerde trafostation en de Rijksoverheid, Gemente Hoogeveen, Tennet en Rendo werden als één tegenstander gezien. Al gauw kreeg de zo getitelde ‘Zomereik van Riegmeer’ duizenden sympathisanten die handtekeningen verzamelden. En er werd zelfs een protestlied geschreven en ook op deze site werd de zaak nauw gevolgd.
De geschiedenis van Hollandscheveld maakte de kwestie extra delicaat. het dorp is een plek waar men een geschiedenis heeft met weerstand tegen overheidsingrijpen. Dat de gedachte van Mansholt en zijn ruilverkaveling twee generaties geleden met succes werd tegengehouden rond Hollandscheveld had een teken aan de wand kunnen zijn: dit dorp laat zich niet zomaar wat vertellen door partijen van achter de horizon. De boom kwam model te staan voor de kloof tussen de overheid en de burger. Terecht of niet, de gemoederen liepen steeds heter aan, eerst in Hollandscheveld zelf en al gauw tot ver erbuiten, tot en met kranten, regiozenders en lokale politiek aan toe. Het was duidelijk, in de gemeenteraad met een pennenstreep een kapvergunning verlenen zonder aandacht aan de duizenden boze burgers te besteden zou leiden tot eieren (of erger) tegen het gemeentehuis of tegen de gebouwen van Tennet en Rendo in Hoogeveen.
Uiteindelijk kozen Tennet, Rendo en de Gemeente Hoogeveen diezelfde eieren, maar dan voor hun geld. Er was een derde weg mogelijk. Een dure, gewaagde weg, maar gezien de onrust wel de meest geschikte: de gehele boom levend uitgraven, verplaatsen en hem elders weer planten. Het zou de enige effectieve manier zijn om uit het frame van gevoelloze overheidsmolochs te kunnen ontsnappen. In november 2024 werd de operatie ondernomen. Naar verluidt kostte het zestigduizend euro maar vergeleken met het verplaatsen van de bouwplannen van het hele trafostation kon dat wel uit. De boom werd een paar honderd meter naar het noordwesten verplaatst, naar een plek waar tot in lengte van jaren niet zal worden gebouwd. De boom was gered, daarmee keerde de rust terug op Riegmeer en de hele kwestie verdween uit de headlines. Eind goed al goed?
Gezonde indruk
Dat hangt natuurlijk af van één ding: hoe is het met de boom zelf? Nu de kwestie uit de sociale media en de kranten is verdwenen was dat niet vanaf een afstand te ontdekken. Het vroeg om ouderwets veldwerk, een activiteit waarmee pylon geeks welbekend zijn. Op Riegmeer 110/20 kV is nog altijd geen heipaal geslagen en het gebied lag er halverwege juni nog net zo bij als twee jaar geleden. Hoog gras, weinig agrarische waarde. Leeg. En heet, want op de veldwerkdag in kwestie werd het ruim dertig graden en hete lucht zinderde op de vlakte.
Het was even zoeken naar de eik. De boom valt niet op tegen een achtergrond van soortgenoten. Maar vanwege de vrij herkenbare asymmetrische vorm van de kroon werd hij gespot. De randen van de kluit verplaatste grond zijn nog zichtbaar maar verder staat de boom erbij alsof hij gewoon altijd daar al stond. Geen eikenprocessierupsen of ander gevreet in de kruin, geen schades. Wel staat er een bordje van een hovenier bij en zo aan het nauwkeurig gemaaide gras te zien wordt er actief voor gezorgd dat de boom met zijn gekortwiekte wortelklont geen water tekort komt in de droogte.
Zo kunnen we een opmerkelijk hoofdstuk afsluiten. Bij uitzondering hebben David en Goliath elkaar uitgerekend bij Hollandscheveld een touché gegeven. De nu verder waarschijnlijk normaal verlopende ontwikkeling van Riegmeer 110/20 kV houden we bij HoogspanningsNet de komende jaren in de gaten vanuit de aangenaam koele schaduw van een letterlijk levend stukje Nederlandse nethistorie. ◼
Header: de eik in kwestie is bepaald geen schriel boompje. Foto: Bram Gaastra.
Artikel (1): omgedraaide vlaggen waren in 2023 overal te zien, tot in de hoogspanningsmasten aan toe. Foto: maker onbekend, via ons X-account.
(3) en (4): op zijn nieuwe plek staat de boom niet meer in de weg. De plek waar de boom vandaan komt ligt vanaf de punt van de houtwal op de horizon aan de rechterkant van de foto ongeveer vijftig meter het bloemenveld in. Op zijn nieuwe plek heeft de boom gezelschap, achter de rug van de fotograaf staan soortgenoten.
