150 kVCalamiteitgraftakkeweer

Valwind bij Kerkdorp blaast vier deltamasten om

In noordelijk Gelderland is door noodweer schade opgetreden aan het hoogspanningsnet. Vier masten van de 150 kV-verbinding Lely – Hattem zijn omgeblazen. Het gaat om mast 38 t/m 41. Zoiets is in 2010 voor het laatst gebeurd in Vethuizen, in de Achterhoek. Het lijken Amerikaanse taferelen: supercellen, deltamasten, een downburst en een grote vlakte.

Op 18 juni trokken een aantal grote zware onweersbuien over het midden van het land. Het ging om zogeheten supercellen: een type onweersbui dat om zijn eigen as draait. Andere exemplaren roteerden niet, maar werden extra aangejaagd door wat meteorologen een Rear Inflow Jet noemen.

Hoe het dan ook zij, zulke zware buien zijn vrij zeldzaam in de Benelux, maar ze zijn niet onmogelijk. Om de paar jaar verschijnt een situatie waarin dit soort zwaar onweer kan gedijen en soms groeien de buien dan uit tot Amerikaanse proposties met een tophoogte van 15 tot 17 km.

Amerika in de polder

Voor stormchasers zijn dit soort monsterbuien de kers op de taart en zij gaan er normaliter zelfs voor naar Amerika om ze te chasen, maar op 18 juni was het voldoende om het gebied ten noorden van de lijn Sassenheim – Arnhem op te zoeken. Volgens de NOS is er niemand omgekomen, maar er zijn er minstens negen gewonden gevallen en er is op een aantal plekken grote schade ontstaan. Ook zijn er opnieuw een paar hoogspanningsmasten omgeblazen.

Dit soort dingen zijn behoorlijk zeldzaam. In 2010 (de Downburst van Vethuizen) overkwam dit vijf tonmasten in de lijn Ulft – Doetinchem. Daar weer voor was het decennialang niet gebeurd: een verbinding in Friesland was in 1986 de laatste, en in 1970 bezweek de 110 kV Kampen IJsselkruising in zeer harde wind, maar dat was geen onweersbui. Gisteren was in bijna hetzelfde gebied raak als in 1970, want het gehucht Kerkdorp (bij Oosterwolde) ligt maar een handvol kilometers zuidwestelijk van Kampen.

De hoogspanningslijn die het heeft begeven is Lely – Dronten – Hattem, een zware driecircuitlijn met zogeheten deltamasten, opgeleverd in 1969. De lijn wordt bedreven op 150 kV en voert drie circuits van elk 416 MVA. Deze deltamasten zijn geen doetjes, alhoewel dit specifieke type (voor de kenners een PGEM-driecircuitdelta S+0) misschien een iets te smal zijprofiel heeft. Het is nu nog niet te zeggen of er een cascade (domino) is ontstaan en wat het precieze bezwijkmechanisme was. Wel valt op na veldwerk dat drie van de vier masten op grofweg dezelfde plekken breuken in de randstaven vertonen en dat mast 39 compleet in twee stukken is getrokken die op enige afstand van elkaar liggen. Het lijkt er niet op dat hangende afspanning problemen kan hebben veroorzaakt. Zulke ophanging blijkt niet aanwezig te zijn in de gesneuvelde masten.

Het gebied waar alles is gebeurd is een lege polder met gehucht van een handvol boerderijen, waar de overige schade niet opvallend groot is. Veldwerk bevestigt dit. Een gesprek met een ooggetuige gaf extra inzichten. Er lijkt geen sprake te zijn van een tornado, maar stormchasers ter plekke (er was minstens één team vlakbij) melden wel dat ze enige rotatie hebben waargenomen. Het zou daarbij kunnen gaan om een zogeheten gustnado, iets dat vrij gebruikelijk is aan de voorzijde van een buienlijn en ook binnen een valwind. Er is dan geen slurf, maar wel sterke rotatie aanwezig binnenin de buitengewoon harde wind van een valwind. Op dit moment lijkt analyse van radarbeelden en de observatie van ooggetuigen in de richting van een valwind te wijzen, waarmee dit incident dezelfde oorzaak zou hebben als de case van Vethuizen 2010.

Hoewel er op 18 juni een handvol supercellen actief waren in het land, rijst na analyse van radarbeelden de vraag of de specifieke bui die deze downburst veroorzaakte wel tot die categorie behoorde. Er lijkt op zogeheten velocity-radarbeelden (vrij gespecialiseerd en niet-openbaar spul) geen sprake van een roterende bui, maar van een ander fenomeen, een Rear Inflow Jet of RIJ. Zoiets kan een buienlijn kortstondig een extra oppepper geven. Alsof je de buienlijn energydrink voedert. Zulke buien geven dan extra krachtige valwinden en windstoten.

Eigenlijk ging het naar omstandigheden best goed

Dat er bij het omwaaien van de masten geen stroomstoring optrad is een proeve van een goede netstrategie. Het hoogspanningsnet is vrijwel overal zo aangelegd dat er ringvormen en redundantie aanwezig zijn: elke enkelvoudige storing kan dan worden opgevangen door een alternatieve route of component. In dit geval bleef Dronten in het net hangen door een overgebleven circuit in het lijndeel Lely – Dronten, en Hattem heeft vanuit het zuiden een verbinding met Apeldoorn. Geen enkel station raakte spanningsloos, de redundantie deed wat ze moest doen en de bewaakapparatuur had het onder controle. Dat verdient een compliment.

Toch zal men op de Berg not amused zijn – en wij hier bij HoogspanningsNet ook bepaald niet. Maar het is gelukkig slechts ijzerwerk en dat kan hersteld kan worden. Er is niemand gewond geraakt, niemand omgekomen er zijn geen dingen vernield die niet hersteld kunnen worden, zodat het hele gebeuren zich beperkt tot een heel grote versie van blikschade.

Al kan het nog wel een lelijk staartje krijgen als blijkt dat het bezwijkmechanisme te wijten is aan iets in het mastontwerp dat niet op orde is. In dat geval zouden mogelijk in alle masten van dit type wat staven of platen vervangen moeten worden. Er zijn twee zulke lijnen gebouwd en dat betreft ruim tweehonderd masten.

Updates t/m 21 juni: inmiddels zijn er -uiteraard- meer beelden en veldwerkobservaties beschikbaar gekomen die we bijgeplaatst hebben in dit artikel. Kijk op ons Twitteraccount voor de actuele handel en wandel. Zie ons forum voor discussie en nog veel meer beelden. Mogelijk gaan we de komende dagen een paar noodmasten zien, tenzij Tennet zo snel is met het herstellen dat men het erop kan wagen om enkele weken via wat netstrategische noodgrepen de redundantie in Dronten te waarborgen zodat de stad niet langer op één enkel circuit in het net bengelt.


Afbeeldingen
Header en artikelfoto’s: karkas van een omgewaaide deltamast, dronefoto door PJK. Grondfoto’s door Hans Nienhuis. Eén van de karkassen is in tweeën getrokken en de mastkop van tien ton is twintig meter weggeslingerd. Wat hier voor geweld voor nodig is doet je griezelen. Zie ons forum voor de hele series.