Netuitbreiding: waarom gaat het niet sneller?

En nu is het de regio Utrecht waar het nieuws zich op focuste: doordat de bouw van een nieuw trafostation jaren vertraging oploopt lijkt de splitsing van het FGU-deelnet een zaak van (te) lange adem te worden. Dit is niet de enige plek waar Tennet in het nauw zit. De reden voor de vertragingen is complex en bestaat uit meerdere oorzaken.

Zoals het motto van de Noorse netbeheerder StatNett luidt: fremtiden er elektrisk (de toekomst is elektrisch). Dat willen we overal wel, en graag zo snel mogelijk. Maar de ene regio en het ene land gaat het makkelijker af dan de andere en Nederland staat er gekleurd op als het gaat om de snelheid waarmee we netuitbreidingen gedaan krijgen. Daarvoor zou iedereen graag met een beschuldigende vinger willen wijzen naar een fijne oorzaak of boosdoener. Krapte op het net is echter allesbehalve een leuk filmscenario, want de werkelijke redenen zijn irritatiewekkend, saai en complex. Daardoor zijn ze ook nog eens lastig te verhelpen. Laten we eens kijken naar waar de nieuwste ronde mediamopper eigenlijk op is gebaseerd.

Utrecht kan nog niet los van FGU

Deze keer heeft het nieuws over netcongestie en capaciteitsproblemen zich verzamend rondom vertraging van de bouw van een nieuw trafostation aan de noordelijke rand van Utrecht. Een project zoals er wel twintig lopen in Nederland op dit ogenblik. Je ziet eigenlijk al, iedere keer dat capaciteitsproblemen het nieuws halen is er één case als illustratie waaromheen het bredere thema wordt opgehangen waarna eigenlijk telkens in grote lijnen hetzelfde verhaal volgt.

Het station dat deze keer de steen des aanstoots vormt is een nieuw 150/20/10 kV-station dat ergens tussen Soest en Utrecht Lageweide wordt beraamd. Met alle respect, maar in netbeheerderland is het een betrekkelijk saai station dat nodig om uiteindelijk het zogeheten FGU-net, het gekoppelde 150 kV-net van Gelderland, Utrecht en Flevoland, te kunnen opdelen in meerdere kleinere subnetten. Daarmee wordt zogeheten doortransport beperkt waardoor de uitnuttingsgraad van de verbindingen kan worden verhoogd. Handig als je netcongestie wil bestrijden zonder de verbindingen zelf meteen te moeten verzwaren. Het komt wel met een strategische prijs, namelijk het inleveren van ringvormen en invoeding van meerdere kanten. Het is kiezen of delen. Ook voor Tennet.

Of niet kiezen of delen dus, want Tennet bracht deze morgen met hangende pootjes en in de persoon van netatrateeg Robert Kuik het onprettige nieuws aan de NOS dat de bouw van dit nieuwe station jaren vertraging gaat oplopen. Hij is duidelijk not amused en eigenlijk is niemand dat. En toch zal die vertraging waarschijnlijk uit gaan komen. Waar zitten al die oorzaken?

No Switchyard In My BackYard

Op een paar pylon geeks na wil bijna niemand een hoogspanningslijn of een trafostation achter het huis. Het recht om bezwaar te mogen maken is een groot goed en ook wij bij HoogspanningsNet willen duidelijk eerst even aangeven dat wij zeker niet tegen dit juridisch middel zijn. We leven in een democratie en hoor, wederhoor, een geblinddoekte Vrouwe Justitia en een ombudsman behoren hier tot de vaste waarden. Bezwaar maken als middel dat iedereen ter beschikking staat is belangrijk.

Maar er zijn binnen dat recht wel wat dingen die beter kunnen en die ons zouden helpen. Zo duren bezwaarprocedures rijkelijk lang. En ze vereisen doorgaans meer onderzoek dan eigenlijk nodig is om het bezwaar waardig te beoordelen. Welke kant een bezwaar ook opvalt, de lange duur van de procedure an sich en de grote hoeveelheid maatwerk per bezwaar is iets waar niemand van de betrokken partijen wat aan heeft en wat flinke vertraging geeft in de papieren fase van een project. Je kan immers niet gaan bouwen zolang de bezwaren nog behandeld worden.

De juridische middelen om bezwaren terug aan te vechten of juist van tafel te vegen kunnen bedenkelijk uitwerken. Mensen in de Drentse en Groningse Veenkoloniën herinneren zich nog dat de Rijksoverheid de Crisis- en Herstelwet gebruikte als juridische moker om versneld en legaal de lagere overheden inclusief lopende bezwaarprocedures te kunnen bypassen. Lang verhaal kort: dat lukte, de molens kwamen er, en tussen de Rijksoverheid en de omwonenden is het tot op de dag van vandaag niet meer goed gekomen. Zulke dingen kunnen we niet gebruiken wanneer het elektriciteitsnet verzwaard moet worden, zodat het gebruiken van zware wettelijke middelen zoals de Crisis- en Herstelwet beter kan worden vermeden zonder gedegen achtergrond.

Campagnes rond verbinding

Een tweede factor waardoor de netverzwaring niet zo snel gaat als we graag willen is het tekort aan vakmensen. Al die stations bouwen, alle berekeningen maken, alle spullen fabriceren en ook alle procedures eromheen organiseren moeten worden uitgevoerd door mensen.

Nu zijn we met meer mensen dan ooit in Nederland en toch is er een groot tekort aan vakmensen in vrijwel alle sectoren, hoogspanning niet uitgezonderd. Bouwbedrijven en ook ingenieursbedrijven nemen niet meer werk aan dan wat ze kunnen waarmaken met hun beperkte capaciteit. Dat betekent dat men hetzelfde werk nog wel gedaan krijgt, maar nu als klussen na elkaar in plaats van tegelijk. Zo kan het gebeuren dat een bouwproject vanwege personeelsgebrek pas jaren later aan de beurt komt.

Bij de netbeheerders zien we de laatste tijd de ene na de andere reclamecampagne met ronkende volzinnen, telkens rond het thema personeel. Het elektriciteitsnet verbindt ons allemaal (Enexis). Nederland Aan. Samen met Tennet (uiteraard, Tennet, zie ook de banner hiernaast). De energietransitie is onmogelijk. Zonder jou. (Alliander). Het zit iedereen hoog en overal is een gebrek aan menskracht een factor die als een trechter werkt op netprojecten. Alles komt wel aan de beurt, maar later en trager. Zo ook grote trafostations en daarmee de oplossing van congestie in bepaalde gebieden.

Wie betaalt het allemaal?

Dan zijn er nog de kosten. Tennet is een staatsbedrijf en de Rijksoverheid heeft weliswaar diepe zakken, maar zelfs Den Haag moet verstandig beleid voeren. (Er gaat best veel gewoon goed in Den Haag, maar dat haalt helaas het nieuws nooit.) De ombouw van ons stroomnet tot en met 2050 wordt beraamd de ordegrootte 150 tot 200 miljard euro te hebben, bovenop de reguliere kosten die we nu jaarlijks hebben aan onderhoud en normale vervanging. De Rijksoverheid spreekt van ‘de schatkist’. In feite bestaat die niet en worden dit soort investeringen geleend op de kapitaalmarkt.

Obligaties zijn voor de Nederlandse Rijksoverheid met zijn AAA-status niet echt een probleem, maar als je het te bont maakt gaan er wenkbrauwen omhoog en dus denkt ook Den Haag goed na waaraan leningen worden gegeven en waaraan niet. Defensie trekt op dit moment sterk de aandacht en concurreert in die zin met het stroomnet als post waar extra kapitaal in gaat zitten. Verder hebben we de laatste jaren gezien dat grondstoffen en fabricageprocessen onevenredig snel duurder zijn geworden door inflatie, handelsoorlogen en (jawel) hogere energiekosten, deels door de netcongestie en de kosten die we extra maken juist om die op te lossen. Zo bijt dit probleem in zijn eigen staart.

Bezwaar maken hoeft niet

Aan het einde van de dag hebben we een sterk complex probleem dat als een veelkoppig monster op een handvol fronten tegelijk moet worden aangepakt. Oplossingen voor sommige aspecten zijn groter dan wijzelf, zoals de Defensievraag voor kapitaal. Op geopolitiek hebben we weinig invloed. Andere dingen kunnen we wel temmen. Eenvoudig anderhalf tot twee jaar gaat verloren aan iets dat in kortere tijd moet kunnen: bezwaarprocedures moeten in Nederland korter kunnen. En trouwens, bedenk ook eens: móet je altijd bezwaar maken?

Trafohuisjes vallen meestal net beneden de maat, afmetingen en juridische status waarbij men bezwaar kan maken. Niet altijd is er dat geluk, want grotere schakelhuizen met gemetselde gebouwen zijn wel omgevingsvergunning- en bezwaarplichtig. Maar bezwaar maken is een recht en geen plicht. Soms kan het helpen om thuis het licht aan te doen, op je energiefactuur te kijken en daarna door de straat te turen en te beseffen: ja, er is een nutsvoorziening nodig, ook voor mij. En zo komen we toch weer bij het type thema uit waarmee netbeheerders de hort op gaan om personeel te werven. Laten we er eentje aan toevoegen uit onze eigen koker: ga met de stroom mee, dat gaat sneller. ◼