Ho, wacht, is er al bijna driekwart eeuw 400 kV op de wereld? En is dat voor het eerst in Zweden uitgeprobeerd?
Tegenwoordig moet je in China zijn voor hoogspanningsprimeurs. Daarvoor waren het de Sovjetunie en Amerika waar records werden gezet zoals de eerste lijnen op 500 kV en 750 kV. Ook Duitsland heeft in een ver verleden een partijtje meegeblazen met de eerste lijnen op 110 kV en zelfs überhaupt de eerste driefasenwisselstroomlijn. Minder mensen weten dat ook Zweden er wat van kon. Zo was in 1954 de eerste daadwerkelijk bruikbare HVDC-zeekabel (de Gotlandlink) een Zweeds project onder leiding van ingenieur Uno Lamm onder beheer van ASEA. En ook ’s werelds eerste lijn die 400 kV als bedrijfsspanning voerde stond niet in Amerika of Rusland, maar in Zweden.
Zelfs pylon geeks zijn verbaasd en lichtelijk ontzet als ze beseffen dat al in 1951 de eerste verbinding voor deze spanning werd gebouwd. Zweden was niet verwoest in de Tweede Wereldoorlog en het land beschikte over drie factoren: hydropower ver in het noorden, load centra (steden en industrie) ver in het zuiden, en ingenieurs die niet te benauwd waren wat nieuws te wagen. Tussen Halsberg en Harsprånget lag ongeveer duizend kilometer dennenbos. Die afstand was te groot om het met 220 kV (beschikbaar sinds 1929) te kunnen overbruggen. Tevens was het gevraagde transportvermogen van circa een gigawatt te veel voor de gekende 132 kV en 220 kV netspanningen. ASEA (waar later ABB deels uit voortkwam) besloot 132 kV te verdrievoudigen en kwam zo uit op 400 kV. Met die spanning, samen met wat compensatiemiddelen om het stabiel te houden, moest het mogelijk zijn. Er werd ruim duizend kilometer verbinding aangelegd met portaalmasten. Echte vrijstaande portalen, schoorportalen werden pas later toegepast. De verbinding doet tot op de dag van vandaag dienst, zij het met nieuwe isolators en een hele serie wijzigingen en inlussingen zodat hij op de netkaart niet meer te herkennen is als ‘de’ oerverbinding tussen een handvol later gebouwde 400 kV-lijnen die ook noord-zuid door Zweden lopen. Op de foto zien we een anoniem gebleven mast, een van de circa 3000 exemplaren in de originele verbinding. Fotograaf Mark van der Meer gaf niet aan wat het mastnummer was.
Soortgelijke projecten met een zware pioniersverbinding die aanvankelijk weinig samenhang met het bestaande net lijkt te vertonen zijn vaker ondernomen. De Duitse Nord-Südleitung (220 kV) tussen het Rührgebiet en de Alpen was een ouder soortgelijk project. Ook de hoogspanningslijn met de hoogste werkelijk operationeel gebruikte netspanning ter wereld, de 1150 kV Сибирь – Казахстан – Урал на основе (Siberian – Kazakhstan – Ural Energy bridge) was bedoeld als een langeafstandsverbinding voor bulktransport, maar dat project was minder succesvol door de ineenstorting van de Sovjetunie. Nog steeds worden zulke verbindingen gebouwd, maar tegenwoordig zijn het vooral HVDC-verbindingen. Uno Lamm zou trots zijn geweest.
