Dat kinderen de bovenleiding van een treinspoor op een hoogspanningslijn vinden lijken is niet verrassend. Maar wanneer een provinciaal gedeputeerde dat ook vindt wordt het verontrustend. Provincie Gelderland wil laten onderzoeken of de portalen van treinbovenleidingen kunnen worden gebruikt ter versterking van het middenspanningsnet.
‘Het is schaamteloos aan de vroege kant voor 1 april’, althans, dat was ook de gedachte hier bij HoogspanningsNet toen we getipt werden over een ogenschijnlijk bizar idee. Als het aan milieugedeputeerde Jan van der Meer van de Provincie Gelderland ligt, gaat serieus onderzocht worden of de bovenleidingen van spoorbanen geschikt zijn om het door zonneparken geplaagde middenspanningsnet in plattelandsgebieden te versterken.
Volgens een artikel op Spoorpro is het idee al een aantal jaar oud, maar kreeg het momentum op een nieuwjaarsdiner van het railforum. Voor bepaalde landelijke streken waar nog spoorbanen liggen die in de toekomst nog geëlektrificeerd kunnen worden zou het relatief eenvoudig moeten zijn zodat het begrip portaal opeens een heel andere invulling krijgt.
De bovenleiding is niet waar het om gaat
Uiteraard gaat het bij dit idee niet om de bovenleiding zelf. Niemand behalve Prorail heeft iets aan de spanningen en systemen die op de bovenleidingen staan: 1500 volt gelijkstroom wordt nergens anders gebruikt en ook bij hogesnelheidslijnen is de 25 kV niet bruikbaar buiten de railwereld omdat het tweefasige AC is die onderling 50% uit fase loopt. Daar komt bij dat het transportvermogen van de meeste bovenleidingen slechts een paar MVA bedraagt (bij exemplaren van 1500 V), ook nog een vermogen dat grotendeels door de treinen zelf wordt geconsumeerd als die gas geven zodat je alleen iets aan die draden zou kunnen hebben op het moment dat er geen trein rijdt. Daar komt nog bij dat 1500 volt geen handige spanning is om wat langere afstanden mee te overbruggen. Voor HSL-bovenleidingen geldt dat ze wat meer transportvermogen en langere afstanden aan kunnen, maar blijvend is het probleem van (tja) treinen die grote vermogens uit het bovenleidingnet trekken.
Kansen, maar toch vooral problemen
Nee, het gaat dus om de portalen zelf. Die kunnen in principe als opstelpunten (mastposities) voor wat extra circuits voor bovengrondse middenspanning van 10 of 25 kV fungeren. Gewone driefasenwisselstroom, onafhankelijk van het spoorsysteem. Geen nieuw idee, want in Duitsland zien we ook spoortrajecten waar 110 kV wordt meegevoerd bovenop de bovenleidingportalen. Weliswaar voor het eigenbedrijf van Das Bahnstromnetz, maar het is wel een bewijs dat zo’n combifunctie in de praktijk mogelijk is.
Op zich dus een werkbaar concept. Alleen er zijn ook wat praktische problemen. Als de portalen sterk genoeg zijn ben je nog niet uit de problemen. Twee geleiders die dichtbij elkaar langs lopen en waar een elektrische stroom in wordt aangelegd, beïnvloeden elkaar via inductie en ook capacitief. De beide systemen gaan elkaar dan hinderen en beïnvloeden zodat er maatregelen nodig zijn. Onderhoud wordt ingewikkelder omdat er meerdere systemen tegelijk moeten worden vrijgeschakeld. Veiligheid bij calamiteiten op het spoor is ingewikkelder omdat bij ongelukken of andere problemen ook de middenspanning die meelift dan moet worden afgeschakeld. Bewaakapparatuur krijgt last van beïnvloeding. Het vereist aanzienlijk meer technische kennis van bovengrondse middenspanning, kennis die we niet meer hebben in Nederland. En we moeten ook niet voorbij gaan aan de praktijk op de netkaart: hoe dicht is het spoorwegnet nou eigenlijk werkelijk in de plattelandsgebieden?
We zeggen het niet snel bij HoogspanningsNet, maar in dit geval lijkt ons een ondergrondse oplossing die je gewoon kan ingraven in de berm van de weg een geschikter aanvalsplan. We zullen zien wat er uit dit onderzoek rolt, maar in beide gevallen kan de popcorn gewoon in de verpakking blijven en is het nachtkaarsgehalte van dit plan zeer groot.
Afbeeldingen
Header: een bovenleidingportaal heeft dingen gemeen met een hoogspanningsmast zoals op de achtergrond, maar dat maakt hem nog niet meteen bruikbaar voor beide doelen tegelijk. In de St(r)oomcursus kan je leren waarom niet. Foto door Tom Börger. Artikel: 110 kV tweefasen van Das Bahnstromnetz in Duitsland meeliftend op de bovenleidingportalen (beeld: Google Streetview). Onder: onzichtbaar in de spoorberm liggen signaal- en communicatiedraden. Die kunnen in hun werking beïnvloed worden door driefasen AC zodat een haakse kruising het beste is, en parallelloop het slechtste. Middenspanning laten meeliften is parallelloop bij uitstek en zal ingewikkeld zijn om door te berekenen, nog los van operationele bezwaren. Foto door Ot Lesley.
