Geen zorgen, dat is normaal. 
.png "Ga naar de website van TenneT TSO, de Nederlandse netbeheerder"){kind=logo}
19 april 2024 ∙ Vandaag werd de handtekening gezet onder het ontmantelen van de aardgaswinning in Groningen. Dat heeft ook gevolgen voor het hoogspanningsnet in de provincie Groningen – en niet alleen vanwege duurder gas voor stroomopwek. Wat gaan we doen met al die netaansluitingen voor de NAM?
In 1959 werd in het Groningse Slochteren aardgas aangeboord. Het bleek het grootste gasveld op land in Europa te zijn. Over alles wat er in de decennia daarna goed ging, mis ging en beter had gekund laten we ons niet uit op deze site. Met het gas kwam ook een industrie op gang om het te winnen, te raffineren (ontzwavelen), het op te slaan in ondergrondse aardgasbuffers en het te verpompen in een splinternieuw gasnet met hogedrupijpleidingen. Al die dingen vragen om stroom. Zware compressors van de Gasunie om gas met grote hoeveelheden onder hoge druk te verpompen of om ontstane warmte of kou door compressie en expansie van gas met drukverandering weer op te lossen zijn installaties die tientallen megawatts kunnen vragen. Met het groter worden van de aardgasindustrie, de winlocaties en de vermogensvraag werd het eind jaren 80 onhoudbaar op 20 kV. Hier moest een 110 kV-oplossing komen.
In de jaren 90 kregen drie ondergrondse aardgasbuffers (Norg, Grijpskerk, Zuidwending) en acht grote winlocaties een aansluiting op 110 kV. Wie op de netkaart kijkt ziet in de provincie Groningen dan ook heel wat klantaansluitingen voor de NAM en de Gasunie. De buffers en compressors kregen een aansluiting rechtstreeks vanaf een trafostation, meestal redundant. Voor de winlocaties gold dat hun vermogensvraag kleiner was en dat hun continuïteit minder van belang was. Zulke locaties kregen de goedkoopste oplossing, meestal was dat een schakelbare aftak zo dichtbij als maar kon op een plaatselijke hoogspanningslijn.
Dat bleek in vier gevallen de Heveskeslijn te zijn, een oude hoogspanningslijn tussen Groningen Hunze en Delfzijl. In 1966 was deze gebouwd om vanuit de Hunzecentrale (Noorderlicht) elektriciteit te transporteren naar een aluminiumsmelter in Delfzijl met de naam Heveskes. In de loop van enkele decennia veranderden de tijden. Heveskes werd Aldel, kreeg een aansluiting op het nieuwere 220 kV-station Weiwerd, ging driemaal failliet en de derde keer definitief. Inmiddels wordt het terrein gesaneerd. In Groningen verdween de Hunzecentrale. Zo werd de Heveskeslijn een normale verbinding waarin de richting van het vermogen nu juist in de richting van Groningen-stad liep. Deze lijn leende zich goed voor een aantal aftakkingen met grondkabels naar de NAM-locaties. In vier andere gevallen was rechtstreekse aansluiting op Kropswolde of Meeden mogelijk, maar voor locatie Menterwolde werd een aftak gemaakt op de 110 kV-lijn Kropswolde – Meeden.
Nu de winning wordt ontmanteld blijven de buffers voorlopig nodig. Je kan er immers eerst nog geïmporteerd gas in kwijt. De compressorstations ook als we het hoofdtransportnet waterstofgeschikt willen maken. Maar de dagen van de acht winlocaties zijn geteld. Deze worden ontmanteld en uiteindelijk blijft er niets anders achter als een leeg weiland dat na vele decennia terugkeert naar de verpachter – een weiland met een 110 kV-aansluiting.
En daar wordt het interessant. Het lot van deze acht aansluitingen is voor zover bekend wisselend. Een aantal aansluitingen zullen gewoon afgeschakeld zijn waarbij er nog geen besluit is genomen over de toekomst. De kabel op Tjuchem wordt daadwerkelijk uitgegraven en voor locatie Paauwen gaf kabelbedrijf Alsema BV aan dat in ieder geval de laatste vijftig meter worden verwijderd, waarna de rest van de kabel vooralsnog slapend achterblijft. Hoeveel van deze aansluitingen verdwijnen er echt, wie blijft slapend achter? Krijgt eentje ervan alsnog een kans voor bijvoorbeeld een zonnepark? Tennet heeft het beleid dat ze graag van aftakkingen voor klanten af willen, maar hoe hard is dit streven voor schakelbare aftakken die reeds bestaan, en in het licht van een bijna schreeuwende behoefte om capaciteit? Bovendien zijn er ook een paar bij die wel op een trafostation zitten en dus zonder operationele bezwaren een klant kunnen gaan faciliteren.
Het einde van de aardgaswinning valt precies in een tijdperk waarin ook van alles is gaan schuiven in het hoogspanningsnet. Hier bij HoogspanningsNet sluiten we niet uit dat er nog wel eens verrassende dingen kunnen gebeuren met een paar van deze voormalige NAM-aansluitingen.
Afbeeldingen: schakelbare aftak zoals er een stuk of zes zijn gebouwd voor de NAM in de jaren 90, hier het exemplaar Menterwolde. Midden: warmtewisselaars vragen veel vermogen, zulke objecten gebruikt de NAM ook. Onder: gedeelte van de netkaart met klantaansluitingen voor de NAM. Er zitten er een aantal getakt op hoogspanningslijnen, maar ook een paar die vanaf trafostations komen. Met name deze laatste exemplaren lijken kansrijk voor hergebruik.
Ook voor individuele masten komt er meer vrijheid. Neem lijnhoeken. Die worden traditioneel alleen door hoekmasten gemaakt. Dat is niet eerlijk. In het buitenland is men verder, want in bijvoorbeeld Frankrijk, Noorwegen en Amerika zijn zogeheten running- of flying angles al normaal. Een lijnhoek kan dan ook door een steunmast worden gemaakt. Zo wordt een 
Het is al sinds 2004 de gebruikelijke gang van zaken dat op een Nederlands publiek trafostation dat hoog- en middenspanning koppelt twee netbeheerders zijn betrokken. Tennet voor de hoogspanningszijde en een regionaal netbeheerder of RNB voor de zijde met tussen- en middenspanning. Netbeheerders zijn monopolist bij wet en hebben geen concurrentie te duchten in hun rayon. Er is dus zelden een reden voor twee RNB's om aanspraak te willen maken op een koppeling met het hoogspaningsnet op dezelfde plek. De enige uitzondering op die regel zagen we op plekken met zeer kleine RNB's zoals Coteq (met Enexis op Almelo Mosterdpot) of Rendo (met Enexis op Hoogeveen), maar dat was alleen omdat die kleine RNB's een beheersgebied hebben dat nog kleiner is dan het voorzieningsgebied van het betreffende Tennet-trafostation. 
Maar ja, wie krijgt het station? Er wordt al genoeg geknokt in de wereld en het zou onzin en kapitaalvernietiging (en ook ruimteverspilling) zijn om twee separate 150 kV-stations op een kilometer van elkaar te stichten. In overleg tussen alle drie partijen is besloten tot een niet eerder vertoonde samenwerking: één en dezelfde schakeltuin van Tennet biedt aansluitvelden voor transformators van Liander en ook van Stedin. Beide netbeheerders halen vervolgens de secundaire spanningen binnen op hun eigen installatie om het verder te verschakelen en in hun netblok te verdelen. Voor een van de twee betekent het een station dat nipt in het beheersgebied van de collega staat.
Knijp maar eens één oog dicht en probeer de waslijn te pakken. Diepte schatten lukt nauwelijks. Voor vogels is het inschatten van de afstand tot een hoogspanningsdraad op dezelfde wijze ingewikkeld. Hun ogen staan dicht bij elkaar en vanwege de vliegsnelheid is er ook weinig tijd om even na te denken van hee, wat zie ik eigenlijk op ramkoers. Voor 's nachts vliegende vogels speelt dit nog sterker. Het gevolg is dat zich met regelmaat vogels te pletter vliegen tegen hoogspanningsdraden en dan met name de dunnere bliksemdraden bovenin. In tegenstelling wat je zou denken, een draad geeft niet mee als je er tegenaan botst en het is alsof je tegen een massieve metalen staaf aan botst. Dat overleven vogels niet altijd. Er is betrekkelijk weinig onderzoek naar gedaan, maar de getallen variëren van enkele tienduizenden tot over een miljoen zogeheten draadslachtoffers per jaar in Nederland.
Het interessante aan de firefly is dat deze kan worden aangebracht met een drone. Een klem slaat dicht zodra de bliksemdraad ertussen komt, zodat de lijn niet uit dienst hoeft om ze aan te brengen en er hoeft ook geen lijnfietser aan het werk met een tas vol spiralen, zoals vroeger gebeurde wanneer varkensstaarten moesten worden aangebracht. Een aantrekkelijke oplossing dus, waarvan wel gezegd moet worden dat het daadwerkelijke effect pas bekend zal zijn wanneer ze er enige tijd hangen.
