Op hoogspanningsstations kan je visueel zien dat een circuit is afgeschakeld doordat de scheidingsschakelaars open staan. Maar dat is niet genoeg. Ook halverwege de verbinding moet worden aangegeven dat er een circuit is afgeschakeld, voor iedere mast waarin werkzaamheden zijn. 

In Nederland wordt dit gedaan met vlaggen. Los in te hangen veiligheidsvlaggen of afschakelvlaggen geven aan dat het circuit dat op de vlag staat vermeld is vrijgegeven en inmiddels met de aarde is verbonden. Er is zelfs een heus systeem met vormgeving, haakjes en montage voor in gebruik.

Wapperende markering

Dat klinkt nogal ouderwets. En dat is het ook, zij het niet dat het uitstekend werkt zolang het niet gaat stormen en niemand de vlag jat. Aan de andere kant heeft een vlag het voordeel dat hij beweegt. Als er ook maar een zuchtje wind staat, begint hij te wapperen. De attentiewaarde gaat daar sterk van omhoog.

Vlaghaken met afschakelvlaggen op het broekstuk

Twee afschakelvlaggen op de randstaaf van een combinatiemast tijdens werkzaamheden. De vlaggen hebben altijd hetzelfde ontwerp. We zien hier dat het oranje circuit en het daarboven hangende zwarte circuit beiden spanningsloos zijn gemaakt vanwege werkzaamheden in de mast. Foto door Hans Nienhuis.

Afschakelvlaggen hangen samen met circuitkleuren. Daardoor worden ze tegenwoordig in heel Nederland gebruikt, samen met een kleurnaam voor het circuit en in de meeste gevallen ook een randstaafschildering: het systeem is gelijkgetrokken voor heel Nederland. De vlaggen hebben altijd hetzelfde ontwerp: een rechthoek met de verhoudingen van de gulden snede, waar twee kleurbanden op staan. De bovenste kleurband heeft de circuitkleur, de onderste is altijd groen en kan de kleurletter van het circuit bevatten (afgedrukt in de kleur zelf), maar het kan ook zonder letter op de vlag.

Afschakelvlaggen

Afschakelvlaggen hebben altijd hetzelfde ontwerp, ongeacht of ze in het net van Tennet of in de bovengrondse netten van commerciële netbeheerders gebruikt worden. Alleen de letter onderin het groen ontbreekt soms. 

Ronde en vierkante haken, staafjes en kokers

Afschakelvlaggen hangen er alleen zolang er werkzaamheden zijn. De vlaghaakjes hangen er echter altijd, want die zitten vastgeschroefd aan de masten. Maar er is meer aan de hand met de vlaghaakjes en ook de vlaggenstokken. Ze hebben een eigen kleur, maar ook een eigen vorm. Kijk maar eens hoe de vlaghaakjes eruit zien als er geen vlaggen hangen:

Vlaghaakjes zonder vlagVierkant vlaghaakje

Vlaghaakjes zonder afschakelvlaggen – de normale aanblik. Merk op dat je vlaghaken hebt die een pinnetje hebben (vierkant of rond), maar ook vlaghaken met een kokertje (rond, rechthoekig, driehoekig. Op die manier past niet iedere vlaggenstok op ieder haakje. Zo wordt voorkomen dat men circuit zwart kan vrijgeven terwijl er een vlag bedoeld voor het oranje circuit in het haakje staat. Verwarring voorkomen: extra veiligheid. Foto's door Hans Nienhuis.

Kokers, staafjes, pinnen, met een driehoekige, vierkante of ronde vorm. Op een staafje kan nooit een vlaggenstok worden gezet die voor een koker bedoeld is. Andersom past het ook niet. En op een vierkant staafje past geen ronde buisvormige vlaggenstok. Op die manier is bij iedere hoogspanningsmast gewaarborgd dat elke vlag die er van toepassing kan zijn (bij vier circuits op de mast zijn dat er vier) alléén op het haakje met de goede circuitkleur past. Zo probeert men de kans op verwarring zo klein mogelijk te maken.

De vlaghaakjes zitten verder altijd schuin omhoog gemonteerd: op die manier valt de vlag er niet vanzelf af, terwijl hij wel vanzelf zichtbaar is. Immers, als je een vlag rechtop gebruikt terwijl het niet waait, gaat hij niet wapperen en hangt hij als een vaatdoek over de stok heen. Dan valt de attentiewaarde erg tegen. Gebruik je hem volledig dwars, dan valt hij met stok en al uit het houdertje omdat een wapperende vlag klappert en zich loswrikt wanneer de zwaartekracht hem niet vasthoudt.

Vlaghaakje op deltamast

 Rond buisbormig vlaghaakje

Nog meer vlaghaakjes. Links eentje op een deltamast, bij het circuit dat in het midden hangt (de circuitafkorting hangt er nog onder op een ruitvormig bordje). Best eind klimmen naar de vlag. Rechts een wit exemplaar met een staand rond kokertje, waar de montage beter van had gekund. Daar krijg je geen vierkante vlaggenstok in gezet. Foto's door Gerard Nachbar.

Wintracks hebben ze ook

Buismasten dragen over het algemeen ook gewoon vlaghaakjes. Maar we weten inmiddels dat wintrackmasten zich altijd weer net even anders gedragen. Die hebben een grote sticker als waarschuwingsbord en het enige wat op de (ronde) buis uitsteekt is de gepatenteerde ladder, die het overigens ook zonder latchway moet stellen. Geen randstaafschildering, geen klimhaken, niets. Precies zo heeft de architect het gewild. Maar de tenen van die architect trekken vermoedelijk net zo krom als zijn eerste generatie hoekmasten als hij goed zou kijken naar de mastvoet: zelfs wintracks hebben vlaghaakjes!

 Vlaghaakjes op wintracks

Wintracks zijn in bijna alle dingen net even anders. De klimhaken zijn door een gepatenteerde ladder vervangen waar je alleen met speciale schoenen in kan en alle borden zijn stickers geworden. Maar vlaghaakjes, die zijn er wel (witte cirkeltjes). Overigens is er ook iets anders aanwezig wat je juist niet ziet op vakwerkmasten: graffiti. Door hun open constructie zijn vakwerkmasten daar vrijwel onkwetsbaar voor, maar wintracks dus duidelijk niet…

Met wintracks is alles dus net even anders. Je kan er niet zomaar in klimmen, je hebt een ander klimtuig met afwijkende schoenen nodig, de bebording is in bestickering veranderd en je treft geen aparte, extra schildering aan voor de circuitkleur. Maar afschakelvlaggen kunnen er altijd op. Het systeem met afschakelvlaggen is daardoor universeel toepasbaar in het hele land. Robuust en duidelijk. We dagen je uit, vind maar eens een hoogspanningsmast zonder vlaghaakjes in Nederland.