Bovengrondse hoogspanningslijnen dragen op iedere mast allerlei bordjes en codes. Er zijn klokgetallen, circuitborden en vlaghaken, maar het grootste en meest in het oog springende bord is het zogeheten waarschuwingsbord of kortweg het mastbord.

Het mastbord is meestal het grootste en volste bord dat je aantreft op een hoogspanningsmast. Het is in principe ook het enige bord dat bedoeld is om gelezen en begrepen te worden door iedereen, zondertechnische voorkennis. (Hoewel klokgetallen en circuitcodes trouwens ook niet moeilijk zijn om te leren lezen, maar dat kan je op de betreffende pagina's doen.)

Standaardmodel Tennet jaren 90 tot jaren 00

Het standaardmodel mastbord voor koppelnetverbindingen in Nederland, zoals dat tussen de late jaren 08 en eind jaren 90 werd toegepast. Merk op dat tussen het mastnummer en het waarschuwingsbord later een nieuw tussenbordje werd gemonteerd met de naam van Tennet erop. Wie goed kijkt ziet tussen de linkerrand en het gevaaricoon nog net de stippellijntjes van het oude logo van het SEP, de eigenaar van de verbinding voordat Tennet ontstond. Foto door Gerard Nachbar.

Mastborden kunnen er heel verschillend uitzien, maar ze bevatten bijna altijd dezelfde elementen: een elektrisch gevarenteken met waarschuwing, het mastnummer, de eigenaar of beheerder, en de netspanning van de verbinding. Mastborden zijn meestal forse borden. De exemplaren die op de masten van het Nederlandse koppelnet hangen zoals op de foto hierboven zijn bijna een meter breed.

Het bord zit altijd op de voet van de mast. De belangrijkste taken van het mastbord zijn het tonen van elektrisch gevaar (een bliksemsymbool), het tonen van het mastnummer en het tonen van de eigenaar of beheerder. Op de meeste mastborden worden deze drie functies gecombineerd, maar soms is het mastnummer er los naast gemonteerd. De eigenaar of beheerder van de verbinding staat hoegenaamd altijd op het bord, zowel in Nederland als in België. De meeste borden bevatten ook een aanduiding van de bedrijfsspanning, maar dat is niet verplicht. Het servicetelefoonnummer is bedoeld voor particulieren om storingen of ander ongerief te kunnen doormelden. Een geslotenverklaring volgens artikel 461 (Wetboek van Strafrecht) is tegenwoordig ook standaard in Nederland. Dit zinnetje geeft de netbeheerder het wettelijk recht om onbevoegden weg te sturen uit de hoogspanningsmast en het geeft de politie ook het recht om te mogen beboeten bij overtredingen.

Net zo verschillend als de hoogspanningslijnen zelf

Zo gelijkgetrokken als het systeem met circuitkleuren en vlaghaken is, zo verschillend zijn de mastborden gebleven. Per netbeheerder, per verbinding, per tijdvlak en soms zelfs per mast verschilt het precieze uiterlijk van het bord. Het was net hoe de pet de bouwer of concessiehouder van de verbinding erbij stond op het moment van de bouw. Borden op oude verbindingen zien er daardoor heel anders uit dan die op recente exemplaren en iedere eigenaar hield er zijn eigen layout op na. Laten we eens op expeditie gaan en wat rondkijken in de velden (altijd een goed idee).

Mastbord van Nuon: strak en eenduidig Mastbord van Tennet met afwijkend bliksempje

Oud mastbord van de PNEM, toen nog met informatie Mastbord van EDON

Duits mastbord Mastbord op een oude lijn van Eneco

Mastborden uit verschillende tijdperken en van verschillende concessiehouders. Van linksboven met de klok mee: mastbord van Nuon uit de jaren 90, mastbord van Tennet uit de vroege jaren 10, mastbord van EDON (de fusie van het EGD en de IJsselmij in de jaren 90), mastbord van een oude lijn van Eneco in Brabent, een Duits bord op een zogeheten Bahnstromlijn en een oud mastbord van de PNEM uit Noord Brabant uit de jaren 60. Foto's respectievelijk tweemaal door Gerard Nachbar, Hans Nienhuis, wederom tweemaal Gerard Nachbar en Michel van Giersbergen.

Sommige concessiehouders (zoals de PGEM en later Continuon in Gelderland) maakten er een sport van om een gelijkvormig mastbord te ontwerpen dat kon worden toegepast op iedere verbinding in hun rayon, volgepropt met zoveel mogelijk informatie. Circuitcodes, telefoonnummers, bijna tot en met de bezoektijden van het hoofdkantoor van het bedrijf en de favoriete groente van het zoontje van de architect, alles werd erop gezet. Anderen, zoals de PNEM in Brabant, gooiden er gedurende een bepaald aantal jaren een beetje met de pet naar. Zij hielden het juist zo simpel dat ook dat zijn doel weer voorbij schoot, omdat het bord amper informatie bevat.

Zeer minimalistisch mastbord van de PNEM Nieuw mastbord van de Nuon

De PNEM in Brabant (links) had duidelijk een periode van minimalisme. PNEM Transport & Opwek. En daar mochten we het mee doen. Heel anders dan Nuon, die de borden volpropte met een streekroman aan codes, symbolen en logo's volgens een uiterst strakke grafische vormgeving. Daardoor is het bord van Nuon ondanks zijn volle indruk duidelijk geslaagder als het gaat om nut. Foto's door Michel van Giersbergen en Gerard Nachbar.

Weer anderen, zoals de PLEM in Limburg, beschouwden mastborden als een onderhoudsvrij aspect van hun net. Zij vervingen de borden simpelweg eh.. nooit? Daardoor zijn er op de oudste lijnen nog stokoude gietaluminium borden te vinden, bevestigd in 1933: Levensgevaarlijke hooge spanning! 

Levensgevaarlijk hooge spanning

PLEM-mastbord van gegoten aluminium, net zo oud als de hoogspanningslijn zelf (1933). Het taalgebruik is niet meer helemaal van deze tijd, maar de boodschap is nog altijd actueel. Foto in Limburg door Michel van Giersbergen.

Het andere zinnetje, 'Blijf uit de buurt van de draden, ook als ze op de grond liggen' (in verschillende varianten), treffen we eigenlijk ook altijd wel in een of andere vertolking aan. Het is al zo oud als hoogspanning zelf en het is een zinnetje dat een hoge cult-potentie heeft in hoogspanningsland. We hebben er bijvoorbeeld een print van voor op de rug van een T-shirt, handig voor wie in de mancave wat snoeren en audiokabels over de grond heeft slingeren.

Stokoud mastbord van de PLEM, later door Essent overgenomen Mastbord van de PLEM, al iets nieuwer dan die hier links van

Twee oude borden in Limburg. Het exemplaar links heeft er later een nieuw bordje bij gekregen van Essent (jaren 90), maar het bord zelf is rond de oorlog reeds op zijn plek gehangen. Rechts een geperst bord uit de jaren 60. We zien meteen de meerwaarde van reliëfletters: ook al verbleekt de verf, de tekst blijft leesbaar. Foto's door Michel va Giersbergen.

De leeftijd van de verbinding

Niet alleen de informatie op het mastbord, maar ook het taalgebruik, het materiaal en de vormgeving van de mastborden bevat informatie waar een pylon geek zijn of haar voordeel mee kan doen. Mastborden zijn een grappige en handige (maar niet onfeilbare) indicatie voor de leeftijd van de hoogspanningslijn. We zagen dat al bij de borden uit Limburg. Maar ook voor andere concessies gaat dit aardig op. In de gebieden van Nuon, waar Liander tegenwoordig de scepter zwaait (Gelderland, Noord Holland, zuidelijke Flevopolders) en in de EGD- en IJsselmijconcessie (later EDON, Groningen, Drenthe, Overijssel) zijn de mastborden ooit allemaal vervangen. Maar in de andere gebieden van Nederland zijn de borden meestal nog origineel zodat er een goede indicatie van uitgaat.

Mastbord met onderschrift Mastbord 220 op een 220 kV-lijn

Nog meer mastborden. Links zien we er eentje op een hoogspanningslijn die inmiddels in commerciële handen is geraakt, als invoedingslijn van een centrale. De code CCC4 laat zich raden – ClausCentrale eenheid C4. Rechts: mastbord 220 op (hee, dat is leuk) een 220 kV-lijn, in de nieuwe en huidige, ietwat sobere en functionele stijl van Tennet sinds ongeveer 2010. Het bord is bijna een meter groot. Foto's door Michel van Giersbergen en Hans Nienhuis.

Op de grote borden zijn het zijn de kleine dingen

Voor die-hards die de precieze leeftijd van koppelnetmasten van het 220- en 380 kV-net willen weten biedt het mastbord een handig kunstje dat je middenin het veld kan toepassen en dat tot op het jaar nauwkeurig vertelt wanneer het mastbord is gemaakt. Meestal zit je dan niet ver mis met de leeftijd van de verbinding en voor lijnen uit de jaren 80 en 90 werkt dit bijna altijd.

Polomnis BV 95

Rechtsonder op het standaardmodel van Tennet treffen we deze teksten aan. Polomnis uit Kampen is de fabrikant van de borden. Om een onnaspeurbare reden zetten zij het jaar van fabricage van het bord er altijd klein bij op. Mastengekken zijn er maar wat blij mee! Foto door Ot Lesley.

De firma Polomnis uit Kampen is sinds jaar en dag de vaste contractnemer van Tennet voor de fabricage van bebording op de hoogspanningsmasten en de poorten van trafostations. In het standaardmodel van de jaren 80 en 90 zetten zij het jaartal van productie van het bord rechtsonderin. Waarom is niet bekend, maar dit jaartal wordt vermoedelijk gebruikt om een vervangend exemplaar te kunnen maken met dezelfde grafische opmaak, of om bij fabricagefouten een lichting borden te kunnen identificeren. Maar vanuit het oogpunt van pylon geeks en andere geïnteresseerden is het vooral een handige indicatie van de leeftijd van de hoogspanningsmast waar hij op hangt.

Een ander aardigheidje is dat het mastnummer van Nederlandse koppelnetmasten (220- en 380 kV) niet alleen op het mastbord te vinden is. Hoog in de mast, helemaal bovenin (goed kijken, vlak onder het topstukje), zijn twee bordjes te zien waarop het mastnummer nog eens herhaald wordt. Maar deze zogeheten helikopterborden worden besproken op de pagina over mastnummering.

Geen kerntaak

Waar circuitmarkering, correcte randstaafschildering en vlaghaakjes tot de essentiële dingen behoren die per mast altijd op orde dienen te zijn, geldt dat apart genoeg niet voor de mastborden. Een ontbrekend bord wordt soms niet direct vervangen. Met name in regio's waar jeugdhonken (zuipketen) populair zijn wordt af en toe wel eens een mastbord gepikt, net als verkeersborden (het immer populaire bord voor slecht wegdek, op de kop opgehangen), dubbelzinnige plaatsnaamborden (Rectum, Doosje, Boerengat, Sexbierum) of de bushalte van het buurdorp. De netbeheerder vervangt zulke borden wel, maar er kan enige tijd overheen gaan.

Het mastbord heeft een lagere prioriteit dan essentiële veiligheidsmarkeringen zoals circuitborden en klokgetallen. Het klinkt vreemd, maar eigenlijk moeten we daar blij mee zijn. Juist doordat het mastbord niet direct de A-prioriteit heeft kon het dus gebeuren dat de tientallen verschillende soorten borden tot op de dag van vandaag in het net te vinden zijn zodat unificatie en eenheidsworst  is voorkomen. Informatie van vroeger is daardoor blijven bestaan en de hoogspanningslijnen blijven er boeiender door.

Mastbord in de regio DordrechtWatervaste stift

Ook met mastborden mislukt er wel eens iets. De mast links is verrommeld door een GSM-antenne en om de coaxkabels erlangs te laten moest er een knikverkorter worden omgedraaid, zodat die nu aan de voorkant van het bord langsloopt. Streep door de rekening – en waarschijnlijk een teken van een illegale handeling, want de netbeheerder zal zelden toestemming geven voor het losmaken van knikverkorters. Rechts: geen mastnummer? Zorg er dan voor dat je personeel altijd een royale Edding marker voorhanden heeft. Foto's door Michel van Giersbergen.